I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

0 ‘rmon meliorativ tadbirlari. 
Bu tadbirlarga quyidagilar kiradi:
a) ihota o ‘rm onlar polosalarini tashkil qilish;
b) yirik yo‘l va irrigatsiya kanallari atroflariga daraxtlar ekish;
v) qirg‘oqlar, qirlami mustahkamlaydigan o ‘simliklarni ekish;
g) 
tog‘ qiyalarida terrassalar tashkil etib, yowoyi meva daraxtlarini 
o ‘tkazish;
d) qumlarda o‘rmonlar tashkil etib ko'chuvchi qumlami mustahkamlash.
Asosiy ihota o ‘rmon polosalari 3—4 qatordan iborat bo‘lib, shamolga 
nisbatan ko ‘ndalangiga bir-biridan 300—500 m masofada joylashtiri 1 adi. 
Bundan tashqari yordamchi ihota o ‘rmonlari bo‘lib, 1 -2 qator qilib asosiy 
o ‘rm on polosalariga peфendikulyar holda bir-biridan 8 0 0 - 1200m maso­
fada joylashtiriladi.
Kuchli shamollar bo ‘lib turadigan hududlarda ihota o ‘rmonlari uchun
2—3 % sug‘orilgan yerlar ajratilsa, o ‘rtacha holatdagida 1,5—2 %, kuchsiz 
shamolli holatlarida 0,5 % yer ajratiladi, xolos.
Yillik yog‘inning miqdori 300—500 mm bo'lgan lalmikor yerlarda ihota 
o ‘rmonlarini tashkil etish mumkin.
Tog‘ zonalaridagi terrassali o‘rmonlar 8° dan 40° gacha qiyali bo‘lgan 
Qashqadaryo, Surxondaryo, Jizzax va Toshkent viloyatlarida tashkil qilinadi.
190

---

Qumli cho‘llar saksavul, selin, teresken va shu kabi o'simliklarni ek­
ish yo‘llari bilan mustahkamlanadi. Bunday ishlar asosan Qoraqalpog'iston 
Respublikasi, Xorazm, Buxoro va Qashqadaryo viloyatlarida olib boril- 
moqda.
O ‘rmon-meliorativ tadbirlar hajmi
Gidrotexnik tadbirlar. 
Eroziyaga qarshi o ‘tkaziladigan tadbirlar orasida 
ko‘p kapital talab qiladigan gidrotexnik tadbirlardir. Bu xil tadbirlar agro­
texnik, o ‘rmon meliorativ tadbirlar q o ‘llash mumkin bolm agan joylarda 
yoki ular yaxshi kutilgan natija bermaydigan vaqtda qo ‘llaniladi.
Gidrotexnik tadbirlarga quyidagilar kiradi:
a) Qirg‘oqlarni mustahkamlash ishlari.
b) Sellardan himoya qilish tadbirlari.
v) Irrigatsiya tarm oqlarini qayta ko‘rish va ularni eroziyalardan asrash 
inshootlarini yaratish.
Qirg‘oqlami mustahkamlash ishlari irrigatsiya tarmoqlari atroflarining 
yiqilishidan hamda ulaming atrofidagi yerlarni suv bosishidan saqlash maqsa- 
dida ish olib boriladi. Eroziyaga qarshi o'tkaziladigan gidrotexnik tadbirlam- 
ing yarmidan ko‘pi qirg'oqlarni mustahkamlash tadbirlar hissasiga to ‘g‘ri 
keladi. 0 ‘zbekistonda sellar QoraqalpogMston Respublikasi va Xorazm vilo- 
yatlaridan tashqari barcha viloyatlarda bo‘lib turadi. Sellardan saqlanish tad- 
birlariga um um iy gidrotexnik tadbirlarning 20 % to ‘g ‘ri keladi. Sel 
to ‘planadigan omborlar qurish, sellar chiqarib tashlaydigan kanallar qazish, 
sellardan himoya qiluvchi dambalar qurish, sellami ushlab qoladigan in- 
shootlar yaratish va shu kabilar sellardan saqlanuvchi tadbirlarga kiradi.
Sel to ‘playdigan inshootlar yordamida respublikada qo‘shimcha 20 ming 
gektar yerni o ‘zlashtirish imkoni yaratiladi.