Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

утопистлар
томонидан илгари сурилган эди. Улар хусусий мулкни қаттиқ танқид
қилиб, уни тугатиш тарафдори эдилар.
Улардан кейин
марксизм
деб номланган назарий йўналиш вакиллари ўзларининг
назариясида Жамият тараққиётига табиий-тарихий жараён деб қараб, ижтимоий-иқтисодий
формациялар, уларнинг иқтисодий тузуми, таркибий кисмлари, вужудга келиш, ривожланиш
ва бошқаси билан алмашиш сабаблари тўғрисидаги таълимотни ҳамда қўшимча қиймат
назариясини яратдилар.
2. Иқтисодиёт назарияси фанининг предмети. Иқтисодий қонунлар.
Иқтисодиёт назарияси фанининг предметини аниқлашга оид масаланинг ечими жуда
мураккаб бўлиб, бу ҳақда ўтмишда ҳам, ҳозир ҳам олимлар ҳар хил фикрлар билдириб
келмоқдалар.
Масалан, Аристотель бу фанни уй хўжалигини бошқариш қонунлари тўғрисидаги фан
деб караган бўлса, меркантилистлар, физиократлар ва инглиз классик иктисодий мактаби
вакиллари унга бойлик тўғрисидаги, унинг манбалари ва кўпайтириш йўллари, бойликни
ишлаб чиқариш, тақсимлаш, айирбошлаш ва истеъмол қилиш тўғрисидаги фан деб
карадилар. Кейинги пайтда мазкур фанни халк хўжалиги, ижтимоий хўжалик тўғрисидаги
фан деб ҳам ҳисобламоқдалар. Айримлар иқтисодиёт назарияси фанини моддий ҳаётий
воситаларни ишлаб чиқариш ва айирбошлашни бошқариш қонунлари тўғрисидаги фан деб
кўрсатадилар. А.Маршалл эса иқтисодиёт назарияси ёки иқтисод фанининг предмети
инсоният, Жамиятнинг нормадаги ҳаётий фаолиятини тадқиқ қилишдан иборат, деб ёзади.
Иқтисодиёт назарияси фани сиёсий иқтисод номи билан юритилган даврда қатор
дарсликларда ва айрим асарларда унинг предмети моддий неъматларни ишлаб чиқариш
жараёнида кишилар ўртасида содир бўладиган муносабатларни ўрганишдан иборат, деб
кўрсатилган эди.
АҚШ ва бошқа баъзи бир мамлакатлардан кириб келган «Экономикс» дарсликларида
(иқтисодиёт назарияси «Экономикс» деб юритилган дарсликларда) бу фаннинг предмети
кишиларнинг моддий эҳтиёжларини тўлароқ қондириш мақсадида чекланган ресурслардан
самарали фойдаланиш муаммоларини таҳлил қилиш, кишиларнинг иқтисодий хулқ-атворини
ўрганишдан иборат, деб кўрсатилган.

---

5
Бозор иқтисодиётига ўтилаётган ҳозирги даврда Россия Федерациясида чиқарилаётган
турли иқтисодиёт назарияси дарсликларида бу фаннинг предмети бўйича бир-бирига яқин
бўлган таърифлар берилмоқда (1-жадвал).