Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

8-чизма. Ялпи фойданинг тақсимланиши.

---

104
Бухгалтерия фойдаси сотилган маҳсулот учун тушган умумий пул суммасидан
ишлаб чиқаришнинг ташқи ҳаражатларни чиқариб ташлаш йўли билан аниқланади.
Шу сабабли бухгалтерия фойдаси иқтисодий фойдадан ички ҳаражатлар микдорига
кўпроқдир. Бунда ички ҳаражатлар ҳар доим ўз ичига нормай фойдани ҳам олади. Корхона
умумий пул тушуми таркибидаги умумий ва бухгалтерия ҳаражатлари ҳамда фойдасининг
фарқланишини қуйидаги тасвир орқали яққолроқ тасаввур этиш мумкин (9-чизма).
9-чизма. Корхонанинг умумий пул тушуми таркибидаги иқтисодий ва бухгалтерия
фойдасининг фарқланиши.
Корхона фойдасининг мутлоқ миқдори унинг массасини ташкил қилади.
Фойда
массасининг ишлаб чиқариш ҳаражатларига нисбати ва унинг фоизда ифодаланиши
фойда меъёри дейилади.
Амалиётда фойда меъёрини ҳисоблашнинг икки вариантидан фойдаланилади. Булар
фойданинг жорий сарфларга - корхона ҳаражатларига ёки авансланган маблағларга (асосий
ва айланма капитал) нисбатидир.
Булар қуйидагача аниқланади:
1.
Р
=(Р/УУ)Х1ОО%,
бу ерда: Р' - фойда меъёри; Р - фойда массаси; "\¥ - ишлаб чиқариш ҳаражатлари;
2.
Р=(Р/К
аваис
)х100%
бу ерда: Р' - фойда меъёри; Р- фойда массаси; Кааанс (асосий капитал+айланма капитал)-
корхона авансланган маблағлари ёки асосий ва айланма капиталнинг ўртача йиллик қиймати.
Фойда меъёри ишлаб чиқарилаётган маҳсулот ҳажмига тўғри мутаносиб ҳамда ишлаб
чиқариш ҳаражатлари ёки авансланган маблағлар қийматига тескари мутаносибдир. Шу
туфайли фойда меъёри корхона иш самарадорлигининг интеграл кўрсаткичи ҳисобланади.
Фойданинг ўсишига, чиқарилаётган маҳсулот умумий ҳажми ўзгармаган ҳолда икки
йўл билан: ёки ишлаб чиқариш ҳаражатларини камайтириш ҳисобига, ёки нархни ошириш
ҳисобига эришиш мумкин.