ayni vaqtda rivojlanayotgan mamlakatlarda va Janubi-Sharqiy YYevropa hamda
MDHning o’tish iqtisodiyotili mamlakatlarida mos ravishda 17 % va 26 % ko’payib bordi.
Ularning global TXI oqimlaridagi ulushi mos ravishda 2017 yilda 27 % va 5 % ni tashkil
qilgan bo’lsa, 2008 yilda 37 % va 7 % gacha ko’paydi (3.7-jadval). Biroq, 2018 yil oxiri
va 2019 yil boshlarida bu mamlakatlar ham inqirozning ta’siridan aziyat cheka boshladilar.
Korporatsiyalar foydasining kamayishi va aktsiyalar narhlarining keskin
pasayish holati
xalqaro qo’shilish va qo’shib olishlar jarayoniga (M&As) ham ta’sir ko’rsatdi, bu esa TXI
larning rivojlangan, shuningdek tobora ko’proq rivojlanayotgan mamlakatlarga kirib
borishining asosiy usullaridan biridir. To’g’ridan-to’g’ri sarmoyalar nisbatan uzoq
muddatli va ularning asosiy maqsadi – ishlab chiqarish xizmatlarini moliyalashtirish va
kengaytirish hisoblanadi, shu sababli ular bosh kompaniya tomonidan sinchiklab
o’rganiladi. Boshqa tomondan, kompaniya ichida qayta sarmoyalangan
daromad va
kreditlar oqimlari TMKning qisqa muddatli likvidlik yoki qulay soliqqa tortishga
asoslangan qiziqishi bilan aniqlanadi. Bundan tashqari TXI oqimlari, kapitalning portfel
sarmoyalar va bank ssudasi singari boshqa harakatlanish shakllariga nisbatan
egiluvchanroq bo’ldi, chunki TXI uzoq muddatli tavsifga ega. XVF mutaxassislarining
fikricha, 2017-2018 yillarda rivojlanayotgan mamlakatlarga TXI oqimlari qisqarishi
davom etadi, lekin umuman olganda yuqoriligicha qolishi va taxminan 400
mlrd AQSh
dollariga teng sof kirim hajmiga ega bo’lishi kutiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarga
portfel kapital va kreditlashning sof oqimlari aksincha, salbiy ko’rsatkichni namoyon
qiladi. YUNKTAD tomonidan o’tkazilgan 2009–2011 yillar uchun Jahon
Investitsion
istiqbollar sharhi (WIPS) ko’rsatishicha, eng katta hajmdagi jahon TXI va aktsiyalar
jamlangan Shimoliy Amerika va Yevropa Ittifoqining rivojlangan mamlakatlarida
TMKlarning investitsion rejalarining qisqarishi kuzatiladi. 2018 yilda rivojlangan
mamlakatlarga TXI oqimi 29 % ga, ya’ni 962 mlrd AQSh dollariga qisqardi. Bu
asosan
M&Aning xalqaro sotuvlar narhining besh yillik o’sishdan so’ng 39 % ga tushishi
hisobiga ro’y berdi. Yevropada M&A bo’yicha xalqaro bitimlar 56 %, Yaponiyada - 43 %
qisqardi.
2018 yilda AQShdan, Yevropa mamlakatlaridan TXIning chiqib ketishi kamaygan
bo’lsa, faqatgina yapon TMKlari 2018 yil boshida o’zlarining TXI chiqib ketishini
138
ko’paytirishga erishdi. Ular global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz natijasida firmalar
narhining pasayishidan o’z manfaatlari yo’lida foydalanib, xorijiy xaridlari hajmini
ko’paytirdi. Yapon kompaniyalarining xalqaro M&As qiymati 2019 yilda rekord darajaga,
ya’ni 54 milliard AQSh dollariga etdi va Yaponiyani eng ko’p TXI chiqib ketgan
mamlakatlar guruhiga qaytardi.
Do'stlaringiz bilan baham: