Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

aralashtirgichlarda
amalga oshiriladi, so‘ngra keyinchalik granulalash uchun zarur bo‘lgan 
yelimlovchi modda bilan boshqa idishda namlanadi. 
Granulalash -
kukunga o‘xshash materialni ma’lum hajmdagi donalarga aylantirish. U 
tabletkalanayotgan aralashmaning qumoqligini yaxshilash va uning qatlamlanib qolishining oldini 
olish uchun amalga oshiriladi. Granulalashning har xil turlari mavjud: tuyish, bosish va tarkibiy 
granulalash. 
Granulalash mahsus granulyator apparatlarida amalga oshiriladi. Ko‘pincha xo‘l 
granulalashdan foydalaniladi, bundan so‘ng granulalar quritilishi zarur. U quritish javonlarida 30-
40°S haroratda amalga oshiriladi. Xozirgi paytda infraqizil nurlar, yuqori chastotali toklar va 
boshqalar yordamida quritishning turli usullaridan foydalanilmoqda. 
Sifatli presslashni ta’minlash uchun olingan granulyatni maxsus upalovchi apparatda talk, 
kraxmal, tvin va boshqa sirpanuvchi moddalar bilan upalaydilar. 
So‘ngra tabletkalash mashinalarida presslash (tabletkalash) amalga oshiriladi. Tabletkalarni 
olish jarayoni materialni dozalash, presslash va tabletka)ni matritsadan chiqarish xamda uni qabul 
qiluvchiga tashlashdan iborat. Tabletkalash mashinasining asosiy detallari matritsalar (tabletka 
uchun silindrli teshiklarga ega po‘lat disk) va puansonlar (presslanadigan massani matritsaga 
chiqarish uchun xromlangan po’latdan sterjenlar) hisoblanadi. Tabletkalash mashinalari avtomatik 
ravishda ishlaydi. Trituratsion tabletkalarni presslanganlaridai farqli ravishda namlangan dorivor 
massani maxsus shaklga ishqalash, keyin uni puanson porshenlar yordamida chiqarish va 400 S ga 
yaqin haroratda quritish yo‘li bilan oladilar. Bu operatsiyalar maxsus mashinada amalga oshiriladi. 
Nitroglitserin tabletkalari shu usulda tayyorlanadi. Bu usul boshqa preparatlar uchun xam 
ishlatiladi. 
Tabletkalash sexidagi ishning barcha bosqichlarida ishlovchilarga turli dorivor va yordamchi 
moddalar changi ta’sir ko‘rsatadi. Bu tabletkalash sexining asosiy ishlab chiqarish zararidir. 
Aralashtirish, granulalash, granulyatni quritish va uni upalash chog‘ida eng katta chang 
konsentratsiyasi hosil bo‘ladi. Tabletkalash sexining o‘ziga xos jixati havoda aralash changning 
mavjudligi bo‘lib, bu o‘ta xavflidir, chunki bu changning ayrim komponetlari aralashgan 
aerozolining umumiy biologik ta’sirini kuchaytirishi mumkin. Quritish bo‘limidagi yuqori xarorat 
sababli havoga eng ko‘p chang ajralib chiqadi. Quritilgan mayda dispers chang xavoda uzoq turadi. 
Ishlayotgan tabletkalash mashinalarining tinimsiz shovqini va yuqori xarorat xam muxitning 
noqulay ishlab chiqarish omillari xisoblanib, dorivor chang bilan birgalikda bu ta’sir yanada 
kuchayadi. Shu tariqa quritish bo‘limida ishlovchilar kimyoviy va fizikaviy omillarni kompleks 
ta’sirini xis etadilar. 
Tabletkalash sexida ishlab chiqarish zararlari ta’sirining oldini olish maqsadida asosiy va 
yordamchi jarayonlarni avtomatlashtirish va mexanizatsiyalash, oqilona ishlaydigan maxalliy 
mexanik tortish ventilyasiyasini o‘rnatish zarur. Tortqich eng ko‘p chang yuzaga keladigan joylarda 
va avvalo aralashtirgichlar, granulyatorlar, upalovchilar, kukunlash apparatlari, tabletkalash 
mashinalari oldida o‘rnatilishi kerak. Uskunalarning iloji boricha to‘liq, germetizatsiyalanishiga 
katta e’tibor berish zarur. Sochma moddalarni ortish, tushirish va tashish jarayonlari 
mexanizatsiyalanishi lozim. Quritish, presslash, granulalash va boshqa bo‘limlarda maxalliy tortma 
ventilyasiyadan tashqari umumiy almashtiruvchi oqimli tortish ventilyasiyasi o‘rnatilishi shart. 
Shovqin bilan kurashish uchun tabletkalash mashinalarining ishini takomillashtirish, xonalarni 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
68 
shovqin yutuvchi panellar bilan jixozlash, mashina bo‘limini sexning eng uzoq qismidagi alohida 
xonada joylashtirish zarur. 
Ishlab chiqarishda jaroxatlanishning oldini olish maqsadida 
tabletkalash 
mashinalari 
tegishli 
chegaralarga 
ega 
bo‘lishi, 
ishlovchilar esa xavfsizlik texnikasi bo‘yicha doimiy instruktajdan 
o‘tishi shart. Bundan tashqari, ular shaxsiy ximoya vositalari (maxsus 
kiyim-boshi, ximoya qo‘lqoplari, «Lepestok» SHB-1, «Astra» 
turidagi changga qarshi respiratorlar va b.), davolash-profilaktika 
oziq-ovqatlari bilan ta’minlangan bo‘lishlari shart. Barcha ishichilar 
ishga kirishi chog‘ida dastlabki, keyinchalik davriy tibbiy 
ko‘riklardan o‘tishlari shart.