Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

II.Jamiyatning(yo`nalishlari) mеxanistik, organistik va boshqa tarzlarda
ta'riflanishini
Sotsiologiyada jamiyatning quyidagi yo’nalishlari mavjud; 
1. Mexanitsistik. 2. Organitsistik. 3. Kulturologik 
1. Jamiyatning mexanitsistik yo’nalishi 
XIX asrda vujudga keldi. Mexanitsistik 
yo’nalishda klassik mexanika konsepsiyasi, olamini mexanik talqin qilish, jamiyat 
rivojlanishi qonunlarini asosan fizik va mexanik qonuniyatlar asosida deb bilish bilan 
asoslanardi. Mexanitsizm tarafdorlari, masalan, T. Kern jamiyat strukturasini va undagi 
jarayonlarni noorganik olam bilan solishtirib, shuning asosida jamiyat qonunlarini 
yaratishga harakat qildilar. Tabiiy fanlarning rivojlanishi natijasida mexanitsizmda 
yangi «energetik va «termodinamik» degan terminlar paydo bo‘ldi. Mexanitsizm 
namoyondalari asosan aniqlikka rioya etishni o‘z vazifalari deb bilib, miqdor va 
statistik metodlarga suyanib jamiyat qonuniyatlarini belgiladilar namoyondalari V. F. 
Osgfald, Pareto, A. Barsela ve boshqalar. 

---

53 
2. Jamiyatnint organitsistik konsepsiyasi
XIX asr oxiri XX asr boshlarida 
vujudga kela boshlagan. Bu ta'limotga ko‘ra jamiyatni organizm bilan aynan bir narsa 
deb qarash tashkil etadi. Jamiyatni unsurlarning agregati deb qarab, organizm, nisbiy 
avtonomiyalardan iborat bo‘lgan va yagona tomoyillarga asoslangan jamiyat 
dinamikasini yaratadi. Organitsistik jamiyat konsepsiyasining namoyondalari O. Kont, 
T. Spekser, Dyurkgeym va boshqalar ijtimoiy organizmni taraqqiyotining omili deb 
qaradilar. 
3.Ijtimoiy axloq, normalari (Kulturologik yo`nalish (maktabi) - qadriyatlar 
madaniyatni vujudga kеltiradi, dеb talqin qiladi
)
 
va qadriyatlarning tarixiy 
murakkablashishi natijasida ushbu ijtimoiy sistema madaniyatni vujudga keltiradi. 
Madaniy-ijtimoiy-tarixiy amaliyot jarayonida insoniyat yaratgan va yaratayotgan, 
hamda jamiyat,taraqqiyotida tarixan erishilgan bosqichni xarakterlaydigan moddiy va 
ma'naviy qimmatdorliklar majmui. Moddiy madaniyat, texnika ishlab chiqarish 
tajribasi, ishlab chiqarish jarayoni vujudga keltirilgan moddiy qimmatdorlik Ma'naviy 
madaniyat, fan, san'at va adabiyot, falsafa, maorif va boshqalar sohasida ma'naviy 
qimmatdorliklarni ishlab chiqarish, taqsimlash va istemol qilish majmuasidir. 
Madaniyatni vujudga kelishini naturalistlar (tabiatshunos) insoniyatning tabiiy tabiatida 
deb bildilar. Boshqa bir sotsiologlar insoniyatning axloqiy taraqqiyotida, axloqiy 
tomonida bo‘ladi deydilar. Madaniyat tushunchasidan kelib chiqqan holda kulturologik 
jamiyatning vazifasi kollektivninqg maqsadli tuzilish darajasini qiyoslab, uning 
dinamikasini yaratish, «ijtimoiy» fakt ekanligini ko‘rsatishdan iboratdir «Kulturologik» 
jamiyat har qanday ijtimoiy faoliyatga asoslangan maqsadli komplekslarning aspektiga 
diqqat bilan qaraydi. Kulturologik jamiyatning funksiyasi o‘z aloqaloqadorlikni 
sistemali ravishda izohlab, sharhlab beradi .Kulturologik jamiyat to‘g‘risida M. Veber, 
Zimmel, F. Tenbruk V. Lipp, Y. Vays va boshqalar o‘z sotsiologik qarashlaridan fikrlar 
bildirganlar.