Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Jamiyat har bir sohasi ishlab chiqarish taraqqiyotida ma'lum bir 
funksiyalarni bajaradi:
iqtisodiy munosabatlar
—moddiy ishlab chiqarish funksiyasini,
ijtimoiy munosabatlar
—ijtimoiylashuvini (sotsializatsiya), 

---

48 
siyosiy munosabatlar
— ijtimoiy boshqaruvni (elementlar nazorati) 
mafkuraviy 
munosabatlar
— ma'naviy ishlab chiqarish funksiyasi va boshqlar. 
Ijtimoiy struktura - jamiyatning ijtimoiy asosidir. Sotsiologiya nazariyasida 
barcha ijtimoiy tizimlar ikki xil munosabatda mavjud bo’ladi: 
1. Sotsietal` munosabatlar.
2. 
Ijtimoiy munosabatlar
1. 
Sotsietal munosabatlar 
sistemasiga: jamiyatning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy 
va mafkuraviy munosabatlari kiradi. Ular bir-birlari bilan uzviy aloqador tizimga ega. 
Sotsietal` sistemasida ierarxik qaramlik mavjud. Ya`ni, bunda iqtisodiy munosabat
belgilovchi omil bo’ladi. Demak, sotsietal munosabatlar sistemasi tuzilishi: 
1) 
iqtisodiy:
(asoschisi A.Smit: «Dunyodagi barcha narsalar mehnatning mahsuli, 
mehnat taqsimoti natijasida har birin individ o’zi uchun ishlaydi va boshqalar uchun 
ham ishlashga majbur bo’ladi, u boshqalar uchun ishlaganda o’zi uchun ham ishlaydi); 
Sotsietal sistemalarning bir-biri bilan o‘zaro uzviy aloqada bo‘lishi dialektik 
xarakterga ega edi. Shuning uchun aynan shu sistemada ishlab chiqarish kuchlari va 
ishlab chiqarish munosabatlari, bazis va ustqurma, ijtimoiy borliq va ijtimoiy ong kabi 
falsafiy kategoriyalar ishlatiladi. Siyosiy iqtisod nazariyasining asoschisi A. Smit 
jamiyat taraqqiyoti va rivojlanishini quyidagicha ifodalagan edi: «Dunyodagi barcha 
narsalar mehnatning mahsulidir, mehnat taqsimoti natijasida har bir individ o‘zi uchun 
ishlaydi va boshqalar uchun ishlashga ham majbur bo‘ladi, u boshqalar uchun 
ishlaganda. aksincha o‘zi uchun han ishlaydi». Biz sotsnologik nuqtai-nazardan jamiyat 
— bu birgalikda yashovchi kishilarning, o‘zaro bir-biri bilan ijtimoiy aloqada bo‘lib, 
o‘z faoliyatlarida bir-biriga ta’sir ko‘rsatuvchi uyushmasidir. Jamiyat tashkil topishi 
uchun eng kamida ikki kishi bo‘lishi kerak va bular o‘zaro hamkorlikda bo‘lib turishlari 
kerak, bu jamiyatning oddiy ko‘rinishi bo‘lib, uning murakkab shakllalarini 
shakllantirib boradi, ya'ni oilaning qurilishi bu oddiy jamiyat, bu jamiyatda A. Smit 
ta'rifi bo‘yicha jamiyat a'zosi ham o‘zi uchun, ham o‘zga bir kishilar uchun ishlaydi, 
murakkab jamiyatni shakllanishiga o‘z oilasi bilan xissa qo‘shadi. Biz bu misollarni 
yana partiyalar tuzilishida, diniy yoki zamonaviy guruhlarning paydo bo‘lishida ko‘rib 
borishimiz mumkin, qaysidir bir dinning rivojlanishi natijasida dindorlar jamiyati 
oddiylikdan murakkablik sari boradi, partiya tashkilotlari va guruhlar tuzilishida ham 
aynan shunday sotsietal sistema munosabatlarini ko‘rib borishimiz mumkin. 
2) 
ijtimoiy:
a) ijtimoiy munosabatlar asosiy elementi ijtimoiy jamoalar tashkil 
etadi (sinflar, millatlar, professional, demografik, hududiy, siyosiy guruhlar); b) 
elementi (kishilar jamoaga birikadigan insonlar); v) oila tashkil etadi. 
3)