Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

«jamoa» tushunchasida umumiy kelib chiqish, til, taqdir va qarashlar 
bilan bog’liqlik o’z aksini topadi.
17
Oila, xalq va hokazolar ayni shunday jamoalardir. 
Har qanday jamoa ham jamiyat bo’lavermaydi. Lekin istalgan jamiyat jamoa 
hisoblanadi. Ayniqsa, jamiyat murakkab jamoa bo’lib, o’z-o’zidan mavjudlik va 
rivojlanish xususiyatlariga egadir.
 
Hozircha jamiyat hayotini sotsiologik jihatdan tadqiq qilish, asosan, ikki 
yo’nalishda rivojlanib keldi.
Birinchi yo’nalish O.Kontdan frantsuz sotsiologi 
E.Dyurkgeym orqali rivojlantirilgan amerikalik sotsiolog T.Parsonslarning sotsiologik 
ta`limotlarini o’z ichiga oladi. Bu yo’nalishda ijtimoiy tizim o’zgarishi tashqi kuchlar 
ta`siri orqali tushuntirilib, ko’proq psixologik omillarga e`tibor berilgan. Ikkinchi 
yo’nalish: marksistik sotsiologik ta`limot bo’lib, unda ijtimoiy tizim ichki ziddiyatlar 
asosida ichki kuch ta`siri orqali tushuntirilib, materialistik mohiyatga ega bo’lgan 
moddiy munosabatlarning belgilovchi roliga asosiy e`tibor qaratilgan. Har ikki ta`limot 
ham jamiyat hayotida muhim belgilarni o’zida mujassamlashtirib keldi. Sotsiologik 
amaliyot funktsional o’zgarishlarsiz, evolyutsiyasiz, revolyutsiya tushunchasi bilan, 
funktsional munosabatlar tahlilisiz ijtimoiy tizimlar rivojlanishini faqat ziddiyat va 
konfliktlar orqali asoslashga urinuvchi bu ta`limot jamiyat hayotini bir tomonlama 
o’rganishga olib kelganligini davr ko’rsatmoqda. 
Burjua sotsiologiyasi nomi bilan atalgan g’arb sotsiologik ta`limotida ham o’ziga 
xos ijobiy jihatlar bilan bir qatorda, ijtimoiy tizimlar rivojlanishining ichki ziddiyatli 
xususiyatlarni hisobga olmaslik ham jamiyatni bir tomonlama tushuntirishni bildiradi. 
«Jamiyat hayotining industrlashuvi ob`ektiv ravishda, qaysi ijtimoiy tizimlar 
bo’lishidan qat`iy nazar, ijtimoiy ierarxiyaning bir xil (yagona) tipiga olib boradi» - 
degan amerika sotsiologlarining fikri hozircha tarixiy rivojlanish amaliyotida 
tasdiqlanmoqda. 
Sotsiologiya jamiyatni tizim sifatada uning strukturasi, funktsiyalari va tizimi 
elеmеntlarini o`rganadi. Jamiyatga nisbatan tizimli munosabatning mohiyatini
aniqlash uchun, avvalo, tizim nima ekanligiga to`xtalishimiz kеrak. 
Tizim – o`zaro bir-biri bilan bog`liq va funktsional munosabatlar hamda
aloqalarda bo`lgan elеmеntlarning bir butun majmuidir. 
Ijtimoiy tizim o`z ichiga ayrim individlar, guruhlar, tashkilotlar, institutlar, 
hamjamiyatlarning ijtimoiy aloqa va munosabatlarda birlashgan, tartibga solingan bir 
butunlikdir. 
Tizimlarning umumiy nazariyasida (L. fon. Bеrtalanfiga ko`ra) jamiyat
murakkab, bir butun tashkil etilgan tizim sifatada talqin qilinadi.