Bmi mavzulari banki va uni bajarish bo`yicha uslubiy tavsiyalar

1
Эшонқул Н. Уруш одамлари. – Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1989. - 23-бет. 
2
Эшонқул Н. Ўша асар. 26-бет. 
 
 

---

qalbida nobud bo’lmagan insoniy tuyg’u – Ona zaminga muhabbat ularni yana 
hayotga qaytarganini, yashashga, o’zligiga qaytishga chorlaganini haqqoniy 
tasvirlagan. Asarning bu xususiyatlari epik tafakkur tarzining ko’pohangliligini, 
badiiy umumlashmalarning salmog’ini tayin etgan. 
Nazar Eshonqulning “Xayol tuzog’i”, “Tobut”, “Yalpiz Hidi” turkumidagi 
bir necha hikoyalari, “To’zon”, “Lazzat ortida qolgan yurak”, “Og’riq lazzati”, 
“Zulmat saltanatiga sayohat” hikoyalaridagi va “Qora kitob”, “Tun panjaralari”
qissalaridagi “men”, “Maymun yetaklagan odam” va “Shamolni tutib bo’lmaydi” 
hikoyalaridagi chol va Bayna momo obrazlari Abdulla Kahhor ta’riflagan “men” 
emas. Ular qilmish-qidirmishlariga iqror bo’ladigan, o’zini taftishu tahlil qilib, 
azoblanadigan, tasdiq-inkor iskanjasida turgan qahramonlardir. 
“O’zgarayotgan adabiyotimizning hozirgi holatidan qanoatlanmayotgan Nazar 
Eshonqulning “Qora kitob” qissasida ana shunday “men”ning erkin namunasi 
yaratilgan, - deya xulosa beradi A.Ulug’ov o’zining “o’zgarayotgan adabiyot 
manzaralari” maqolasida, - mazkur asar hodisalarni ramzlashtirish darajasi, inson 
ishonch-e’tiqodining o’zgarishlar jarayonini obrazli gavdalantirishi, iztirob 
ichidagi qahramon ruhiy dunyosini ta’sirchan qiyos, chog’ishtirmalar bilan falsafiy 
tadqiq etishi jihatidan adabiyotimizning o’ziga xos hodisasi sanaladi. Chunki 
qahramon iqrori, tavba-tazarrusi, izhori sifatida bitilgan ushbu qissa, avvalo, ifoda 
tarzi, jozibali tili bilan diqqatni jalb kiladi.”
1
To’g’ri, asar an’anaviy bayon usulida 
yozilganday ko’rinadi. Biroq, “Qora kitob” qissasi, shunigdek, “Xayol tuzog’i”, 
«To’zon», “Lazzat ortida qolgan yurak”, “Zulmat saltanatiga sayohat” hikoyalari 
an’anaviy asarlar singari bir kishi taqdiri tafsilotlari tavsifidan iborat emas. Ular 
mislsiz azobda o’rtanayotgan, bor bisotidan, o’zligidan ajralgan, dunyoga qo’l 
siltagan inson ichki olamining so’zda chizilgan suratiday bo’lib ko’rinadi. Bu surat 
buyuk rassomlar asarlari singari qabariq va ta’sirchandir. Undan o’z xotiralarini 
yengolgan, taqdir so’qmoklarida adashgan alamzada odam so’zlab turganday 
ko’rinadi. Bu qahramonlar o’zini-o’zi inkor qilgan g’alayonlarning mo’jaz 
umumlashmasi sanaladi. “Qora kitob” qissasida o’z “men”ini taftish qilayotgan 
qahramon o’ziga-o’zi...“meni xech kim o’zimdek sud qilolmaydi. Jazo nima u?” 
degan savol qo’yadi va “Shunchaki rasmiy marosim. Aslida eng oliy jazoni 
ko’ngilning o’zi chiqaradi”, - deydi.
1
Haqiqatan ham inson o’z qilgan aybini, xatosini qalbining tub-tubidan anglab 
yetsa, unda insonga sud tomonidan berilgan jazoning vijdon oldidagi jazodan o’n 
chandon, yuz chandon yengil ekanligini his etadi. Ayni shu jihatni ochishda, 
hayotning, zamonning turfa o’yinlari, insonning qilmishlari to’g’risida fikr 
yuritgan mazkur asar alohida ahamiyatga ega. 
Asarning sarlavhasiyoq uning badiiy tafakkuriga singishgan ramziy ma’noga 
urg’u beradi. Odam Ato bilan Momo havoning tavqi-la’natga uchragan naslining 
hayotini asar qahramoni la’natga mahkum etilganlarning hayot kitobiga o’xshatadi. 
Ammo u shunchaki hayot kitobi emas, balki “Qora kitob”. Yozuvchi kitobning 
qoraligi ma’nosini yoritishga kirishadi, qahramon o’z Hayotini suhbatdoshiga