Avtomobil elektr jihozlarini ishlatish, diagnostika qilish va

Akkumulatorlar batareyasi (AKB) nosozliklarining yuzaga
kelish sabablari, ularning diagnostikasi va bartaraf
etish usullari
AKB nosozliklarining
sabablari
Diagnostika
usullari
Bartaraf etish
usullari
AKB tez-tez razryadlanadi va startyor bilan dvigatelni yurgizib
yuborishda tirsakli valning kerakli aylanishlar chastotasini
ta’minlay olmaydi
Dvigatel ishlamay tur-
gan yoki dvigatel tir-
sakli vali past aylanish-
lar chastotasida ishla-
gan hollarda elektr is-
te’molchilarini uzoq
vaqt ishlatish.
Uzoq masofani yori-
tish faralari ulanganda
yarim cho‘g‘ bilan
ishlaydi.
AKBning razryadlan-
ganlik darajasi aniqla-
nadi, zarurat bo‘lsa
zaryadlanadi. Dvigatel
ishlamaganda iste’mol-
chilarni uzoq vaqt ish-
latish tavsiya etilmaydi.
Qopqoq yuzasi bo‘yi-
cha tok o‘tkazuvchi if-
loslik yoki elektrolit
bilan AKB qisqichlari
tutashuvi tufayli me’-
yordan ortiq o‘z-o‘zi-
dan razryadlanish.
Voltmetr strelkasi
«qizg‘ish» zonada,
ampermetr razryadni
ko‘rsatadi.
Batareya yuzasi nov-
shadil spirtining 10 %
li eritmasi yoki kalsiy-
lashtirilgan soda bilan
tozalanadi.
Operatorning yemiri-
lishi yoki «o‘sishi»,
AKB aktiv massasi
to‘kilganda hosil bo‘l-
gan shlam bilan elek-
trodlar tutashuvi tu-
fayli me’yordan ortiq
o‘z-o‘zidan razryad-
lanish.
Elektrolit zichligi
me’yoriy qiymatda
bo‘lsa ham, voltmetr
bilan o‘lchangan
e.y. k . past qiymatga
ega bo‘ladi.
Yemirilgan separator-
larni almashtirish va
shlam tozalash orqali
AKBni ta’mirlash.
Ifloslangan suv yoki
elektrolit qo‘llanilishi
tufayli me’yordan ortiq
o‘z-o‘zidan razryad-
lanish.
Voltmetr strelkasi
«qizg‘ish» zonada,
ampermetr razryadni
ko‘rsatadi.
10 soatli razryad reji-
mida AKB 1,1—1,2
V. gacha razryadlanadi,
elektrolit to‘kiladi, ba-
tareya yuviladi, yangi
elektrolit quyiladi va
me’yorgacha zaryad-
lanadi.

---

33
AKBning uzoq mud-
datda saqlanganligi,
past zaryadlanish da-
rajasida va elektrolit
zichligi past holda eks-
pluatatsiya qilinish tu-
fayli elektrodlarning
sulfatlanib qolishi.
Zaryad boshlanishida
kuchlanish yuqori;
zaryad jarayonida
elektrolit zichligi de-
yarli oshmay turib,
uning qaynay bosh-
lashi, harorat oshishi
va zaryad oxirida
kuchlanish pasayishi.
Elektrolit to‘kib tash-
lanadi, 1,145 g/sm
3
zichlikli yangisi quyi-
ladi, AKB 0,05
0
C
20
A
(bu yerda,
0
C
20
–20
soatli razryad rejimi-
dagi sig‘im) tok bilan
zaryadlanadi va zaryad
oxirida zichlik me’yo-
riga olib boriladi;
AKB ta’mirlanadi.
AKB qisqichlari sim
ushlagichlarining qo‘-
shilish joylari zich
mahkamlanmaganligi
tufayli ularning oksid-
lanib qolishi.
Qisqichlar va sim ush-
lagich qo‘shiladigan
joylarda oppoq qurum
hosil bo‘lib qoladi.
AKB qisqichlari sim
ulagichlari «oppoq»
qurumdan tozalanadi,
zich mahkamlanib,
texnik vazelin bilan
moylab qo‘yiladi.
Elektr iste’molchilari
zanjirida qisqa
tutashuv.
Hamma iste’molchi-
lar uzib qo‘yilib,
«massa»sini AKB (—)
klemmasiga tutashtiri-
ladi. Uchqun hosil
bo‘lishi qisqa tutashuv
borligini bildiradi,
uning aniq joyi tester
yoki multimetr orqali
ketma-ket tekshirish
bilan aniqlanadi.
Aniqlangan qisqa tuta-
shuv joyi qo‘shimcha
izolatsiya bilan himoya
qilib qo‘yiladi.
Bir yoki bir necha ak-
kumulatorlarda no-
sozliklar mavjud.
AKB sig‘imi me’yor-
dan kam va yuklama
ostidagi kuchlanish
tez pasayib ketadi.
Batareya
almashtiriladi.
Generator qurilmasida
nosozliklar mavjud.
Generator qurilmasi
chiquvidagi kuchla-
nish me’yordan kam.
Generator qurilmasi
ta’mirlanadi.
AKBda elektrolit sathining tez pasayib ketishi
AKB monobloki shi-
kastlangan.
Monoblokda teshilish-
lar bor.
AKB monobloki
ta’mirlanadi yoki al-
mashtiriladi.
Generatordan me’yor-
dan ortiq kuchlanish
bilan AKB o‘ta zaryad-
lanishi.
Generator chiquvidagi
kuchlanish me’yordan
ortiq.
Kuchlanish rostlagichi
yoki generator ta’mir-
lanadi.

---

34
AKB tiqini zichlan-
magan.
Òiqinning buralishi
tekshiriladi.
Òiqinni zich burash
bilan nosozlik bartaraf
etiladi.
AKB tiqinidagi shamollatuvchi teshiklar orqali
elektrolitning sachrashi
Me’yordan ortiq
zaryad toki.
Generator qurilmasi
nosozligi tekshiriladi.
Kuchlanish rostlagich
ta’mirlanadi yoki yan-
gisiga almashtiriladi.
AKB har xil qutbli
elektrodlarning qisqa
tutashuvi.
Nosoz AKBda kuch-
lanish bo‘lmaydi.
AKB ta’mirlanadi.
AKB zaryadlanmaydi
Generator qurilmasi
AKB zanjirida uzilish
bor.
Generator chiquvidagi
kuchlanish voltmetr
bilan tekshiriladi, uzi-
lish tester bilan aniq-
lanadi.
Aniqlangan uzilish
bartaraf etiladi.
Elektrodlarning aktiv
massasi yemirilgan.
Elektrolit zichligi
me’yorda bo‘lsa ham,
AKB e.y.k. kam yoki
zaryad jarayonida sust
gaz ajralib chiqadi.
AKB ta’mirlanadi.
Voltmetr strelkasi «qizil» zonada joylashgan, sozlovchi kuchlanish
me’yorli qiymatida a mpermetr katta zaryad kuchini ko‘rsatadi
AKB har xil qutbli
elektrodlarning qisqa
tutashuvi.
Nosoz AKBda kuch-
lanish bo‘lmaydi.
AKB ta’mirlanadi.
2.2. Avtomobil generatorlari
2.2.1. Avtomobil generatorlarining ekspluatatsiya rejimlari
Generator yuklamasi unga ulangan iste’molchilarning quv-
vatiga, akkumulator batareyasining zaryad holatiga va rotorning
aylanishlar chastotasiga bog‘liq bo‘ladi. Generator rotori salt yurish
rejimidagiga nisbatan past aylanishlar chastotasida aylanganda,
iste’molchilar elektr energiya bilan faqat akkumulator batareyasi
orqali ta’minlanadi. Salt yurish rejimida boshlang‘ich aylanishlar
chastotasi ortgan sari yuklamaning bir qismi generatorga tusha
boshlaydi. Aylanishlar chastotasi yanada ko‘payishi bilan genera-
tor yuklamasi ortadi, batareyaniki esa tegishli kamayib boradi,
bu rejim generator barcha yuklamani o‘ziga olguncha davom etadi.

---

35
Rotorning aylanishlar chastotasi undan keyin ham ortganda ge-
nerator iste’molchilarni elektr energiya bilan to‘liq ta’minlaydi
hamda akkumulator batareyasini zaryadlaydi.
Avtomobil shahardagi yo‘l harakati jadallashgan sharoitda eks-
pluatatsiya qilinganda, elektr ta’minoti tizimi vaqt birligida eng
kam elektr energiya chiqaradi. Bunda tez-tez svetoforlarda to‘xtash-
lar takrorlanib turishi va unda dvigatel salt yurish rejimida ishlashi
tufayli rotorning o‘rtacha aylanishlar chastotasi juda past bo‘ladi.
Kechki payt va tunda eng katta quvvatli yoritish, qish faslida esa
isitgichlar uzoq vaqt ishlatiladi. Bu holatlar elektr ta’minoti tizi-
mining noxush rejimda ishlashiga olib keladi. Bunday rejimda
akkumulator batareyasining razryadlanish davri avtomobilning
umumiy ishlashiga nisbatan ko‘payadi va zaryad balansini ta’min-
lash qiyinlashadi. Shuning uchun generator qurilmalarini samarali
ishlatish, ularga o‘z vaqtida texnik xizmat ko‘rsatish, nosozliklarni
aniqlash va bartaraf etish, buning uchun zamonaviy diagnostik
qurilmalar va vositalardan foydalanish katta ahamiyatga ega.