10-ma’ruza. Yorug‘lik interferensiyasi. Yorug‘lik dispersiyasi. TABIIY VA QUTBLANGAN Yorug‘lik


YOrug‘lik interferensiyasini kuzatish usullari



Download 1,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/15
Sana26.04.2022
Hajmi1,36 Mb.
#583175
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Bog'liq
10-Ma'ruza

YOrug‘lik interferensiyasini kuzatish usullari. 
1801-yil ingliz olimi Tomas YUng yorug‘lik nurlarini to‘lqin xususiyatga ega ekanligini aniq 
ma’lumotlar asosida isbotladi va yorug‘lik nurlarining to‘lqin uzunligini aniqladi. Quyoshdan 
kelayotgan yorug‘lik 
S
tirqishdan o‘tib, ikkinchi ekranga tushadi 10.7- rasm. Bu ekranda bir-
biriga yaqin joylashgan ikkita 
S
1
va 
S
2
tirqishlar qirqib qo‘yilgan. Agar yorug‘lik zarrachalardan 
iborat bo‘lganda, tirqishdan keyingi qo‘yilgan ekranda ikkita yorug‘ chiziq hosil bo‘lishi kerak 
edi(b rasm). Lekin YUng ekranda bir qator yorug‘ nurlarni kuzatdi(10.7b-rasm) va bu manzarani 
yorug‘lik nurlarining interferensiyasi deb tushuntirdi. YUng fikrini tushunish uchun, keyingi 
rasmda ko‘rsatilgandek bir xil chastotali (monoxromatik nur) yassi to‘lqin ikkita tirqishga 
tushayotgan bo‘lsin. Tirqishdan o‘tgan nurlar difraksiya hodisasiga binoan, rasmda 
ko‘rsatilgandek tarqaladi. 
10.7-.Rasm 
Interferension manzara hosil bo‘lishini tushunish uchun quyidagi rasmdan foydalanamiz. Bu 
rasmda oralaridagi maofa 
d
bo‘lgan ikkita 
S
1
va 
S
2
tirqishdan o‘tayotgan
, λ 
to‘lqin uzunlikli 
yorug‘lik nuri ko‘rsatilgan. YOrug‘lik nuri tirqishlardan o‘tgandan so‘ng hamma tomonga 
tarqaladi, rasmda uch xil burchak ostida tarqalayotgan nurlar keltirilgan. 10.7a- rasmda ekran 
markaziga 
(
𝜃𝜃
= 0)
tushayotgan to‘lqinlar ko‘rsatilgan. Bunda,ekranga har bir tirqishdan 
o‘tayotgan to‘lqin bir xil masofa bosib o‘tib, bir xil fazada etib boradi. Bu holda 
interferensiyaning kuchayshi kuzatiladi va ekran markazida yorug‘ dog‘ hosil bo‘ladi. Bir xil 
to‘lqin uzunlikda va ikki to‘lqinning bosib o‘tgan yo‘llar farqi bir xil bo‘lsa, har doim 
interferensiyaning kuchayishi kuzatiladi (10.7b-rasm). Lekin nurlardan biri qo‘shimcha yana 
yarim to‘lqin masofa o‘tsa, ikkala to‘lqin qarama-qarshi fazada ekranga tushadi va 


1
S
2
S
1
E
2
E
1
E
2
E
t
t
t
t

б
P
S
α
1
S
2
S


interferensiyaning susayishi kuzatiladi, ekranda qora dog‘ hosil bo‘ladi. Rasmda, ikki tirqishda 
hosil bo‘lgan interferension manzara keltirilgan. Strelka bilan ko‘rsatilgan yorug‘ yo‘l nolinchi 
yo‘ldir.
Ikkinchi uslubni fransuz fizigi Frenel qo‘llagan. Ushbu usul quyidagicha: 
10.8- rasm 
10.8-rasmda bir-biriga nisbatan
α
burchak ostida joylashgan ikki ko‘zgu keltirilgan. 
S
manba 
bu ko‘zgularda o‘zining
1
S
va 
2
S
tasvirini hosil qiladi. Bu tasvirlar ikki kogerent manba bo‘lib 
qoladi. Ulardan tarqagan ikki nur R nuqtada uchrashsa interferensiya kuzatilishi mumkin. Lekin 
interferensiya natijasi ikki to‘lqinning yo‘l farqi 


ga bog‘lik bo‘ladi. Agar
1
2
PS
PS

=


masofada yarim to‘lqin uzunliklardan juft soni joylashsa, u holda R nuqtada interferensiya 
maksimumi kuzatiladi:
2
2
λ
λ
n
n
=
=


maksimum sharti.
Agar 


masofada yarim to‘lqin uzunliklardan toq soni joylashsa minimum kuzatiladi:
2
)
1
2
(
λ
+
=

n

minimum sharti bu erda 
n
= 0,1,2….,
λ
- to‘lkin uzunliigi. Nima uchun 
shunday bo‘ladi. 10.9- rasmda R nuqtaga 
1
S
va 
2
S
manbalardan etib kelgan ikki to‘lqinning 
vaqtga bogliqlik grafigi keltirilgan. 
10.9- rasm 
10.9a-rasmda ikki to‘lqinning istalgan 
t
vaqtdagi fazalar farqi nolga teng ekanligi (elektr 
maydon ishorasining bir xilligi) ko‘riib turibdi, bunday to‘lqinlar qo‘shilsa bir-birini 
kuchaytiradi. Bu xol


masofada yarim to‘lqin uzunlik juft son marta joylashsagina yuz 
berishi mumkin. 
10.9b-rasmda R nuqtaga etib kelgan ikki to‘lqinning fazalar farq 180
0
ga teng xoli ko‘rsatilgan. 
Boshqcha aytganda, bu ikki to‘lqinning elektr maydon kuchlanganliklari istalgan vaqtda bir-
biriga teng va qarama-qarshi ishorali bo‘lishini bildiradi. Bunday to‘lqinlar qo‘shilsa bir-birini 
susaytirib nol natijani beradi. Bu xol


masofada yarim to‘lqin uzunlik toq son marta 
joylashganda yuz beradi.

Download 1,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish