Боҳодир эшов

 
 
 
 
 
 
 

---

146 
Турк ҳоқонлигида давлат бошқаруви ва мансаблар 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Хоқоннинг чап томонида 

ўтирувчи амалдорлар ва
ходимлар
 
 
Тегинлар 

 

 
силифа (элтабар) 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
Ҳоқондан кейинги шахс, биринчи амалдор 
“Ябғу”
(
Баҳодир) 
бўлиб, у бош 
саркарда ҳисобланган. Аммо, ябғу тахтга меросхўрлик қила олмас эди. Турк 
хоқонлиги тахтига ворислик тартиби турк давлатчилиги тузилиши учун хос 
бўлган улусларга бўлиниш тизимига асосланиб белгиланар эди. Ушбу тизимга 
кўра тахт аксарият ҳолларда отадан ўғилга эмас, акадан укага, 
 
амакидан жиянга 
мерос қолар эди. Тахт меросхўри тегин (шаҳзода) деб юритилган. Шаҳзодалар то 
тахтга ўтиргунларига қадар ўзларига берилган улусларни бошқариб турганлар. 
Ўрта Осиѐдаги маҳаллий ҳокимларнинг фаолиятини назорат қилувчи амалдор, 
ҳоқоннинг назоратчиси - 
"тудун"
деб аталган. Турк ҳоқонлиги конфедератив 
давлат бўлган. Туркийлар ўз юрти ва давлатини 
"эл"
деб аташган. Биринчи турк 
ҳоқони Буминхон 
элхон
унвонига эга бўлганлиги бежиз эмас.
Давлатчилик маркази ѐки давлатни
ўзида мужассам этувчи шахс 
Хоқон, хоқонларнинг ҳукмрон 
сулоласи
Хоқоннинг ўнг томонида 
ўтирувчи амалдорлар ва
ходимлар 
Хоқонга иттифоқдош
бўлган қабила ва 
халқлар 
Қариндошлар 
Олий мансабдорлар 
ше (шод) 
деле (тегин) 
ехе (ябғу) 
тутунфа (тудун) 
Маҳаллий ҳукмдорлар 
ихшид худот
 
ихрид 
афшин 
будун 
маликшоҳ 
оқсоқоллар ва
ҳарбийлар йиғини 
қабила уруғ бошлиқлари,
беклар 
ноиб 

---

147 
Хоқонлик таркибидаги кўплаб қабила ва элатларни бирлаштириш ва 
бошқариб туриш, улардан маълум миқдордаги солиқлар ва ўлпонларни ўз 
вақтида йиғиб олиш мақсадида ҳоқонликда махсус маъмурий ва ҳарбий-сиѐсий 
бошқарув тизими жорий этилган эди. Давлатни бошқаришда олий ҳукмдорга 
унинг якин қариндошлари, аввало, ҳукмрон сулола аъзолари ҳамда улар 
томонидан барпо этилган бошқарув тизими ѐрдам берар эди. Манбаларнинг 
маълумот беришича, у тўртга бўлинган. Яъни, қариндошлар, ҳоқонга 
иттифоқдош бўлган қабила ва халклар; ҳоқоннинг ўнг томонида ўтирувчи 
амалдорлар ва маъмурий ходимлар; ҳоқоннинг чап томонида ўтирувчи 
амалдорлар ва ходимлардан иборат бўлган. Ҳоқоннинг қариндошлари - ўғиллари, 
амакиси, жиянлари ва ака-укаларига