Боҳодир эшов

Ер эгалиги. Деҳқончилик ва чорвачилик. 
Бутун Ўрта Осиѐ ҳудудида 
бўлгани каби Хива хонлигида ҳам ер эгалигининг қуйидаги шакллари 
ҳукмронлик қилган: давлатга қарашли ерлар ѐки подшолик ерлари; хусусий 
шахсларга қарашли ерлар; диний муассасаларга қарашли ерлар, ѐки вақф 
ерлари.

---

350 
Подшолик ерлари 
бевосита давлатга, хонга тегишли бўлиб, авлоддан 
авлодга мерос бўлиб ўтган. Давлат ерларига доимий суғориладиган экинбоп 
ерлардан ташқари ташландиқ ерлар, қумлик, адирлар ва яйловлар, кўл ва 
тўқайзорлар ҳам кирган. Давлат ерлари босиб олинган ҳудудлар, хонга қарши 
мулкдорларнинг мусодара қилинган ерлари, янги ерларнинг ўзлаштирилиши 
ҳисобига ҳам кенгайиб борган. Давлат ерлари хон томонидан мулкдорларга ва 
ижарачи деҳқонларга, беватан (ерсизлар)ларга фойдаланиш учун бўлиб 
берилган.
Бундай ерлардан давлатга олинган ҳосилнинг 40-50 фоизигача маҳсулот 
ѐки пул кўринишида солиқ ундирилган. Давлат ерлари хонлик хазинасининг 
асосий манбаи ҳисобланган. Хон ўзига холис хизмат қилган амалдорларга, 
яқин қариндошларига, содиқ хизмат қилган навкарларга ва диндорларга 
давлат ерларидан инъом қилиб берган. Бундай ерлар солиқлардан озод 
этилган. 
 
Хусусий (мулк) ерлар 
хоннинг шахсан ўзига, унинг яқин 
қариндошларига, йирик бойларга, сарой амалдорларига, ҳарбийларга ва бошқа 
зодагонларга тегишли ерлар бўлган. Хонликнинг сувга яқин бўлган ўтроқ 
марказий туманларидаги унумдор ва серҳосил ерларнинг асосий қисми 
мулкдорлар қўлида эди. XIX аср биринчи ярмига оид маълумотларга кўра, 
мулк эгаларига тегишли ерлар хонликдаги барча суғориладиган ерларнинг 
ярмидан кўпроғини ташкил этган. Манбаларнинг маълумот беришича, айрим 
мулкдорлар ихтиѐрида икки-уч минг танобдан ўнлаб минг танобгача ер 
бўлган. Мисол учун, Питнак, Хазораси ва Шўрохон шаҳарлари ҳамда уларга 
туташ 
бўлган 
қишлоқлар 
амир 
ул-умарога 
тегишли 
бўлган. 
Муҳаммадаминхон ўғли Абдулла тўрага 20 минг танобдан ортиқ ерни инъом 
қилган ва ҳоказо.