Боҳодир эшов

4-§. Амир Темур ва Темурийлар даври давлатчилигида ички ва
ташқи сиѐсат. 
Ички сиѐсат. Мансаб ва унвонлар. 
Амир Темурнинг кучли марказлашган 
давлат барпо этиши натижасида Мовароуннаҳрда ўзаро уруш ва низоларга 
барҳам берилиб, унинг барча ҳудудларида тинчлик ва осойишталик ўрнатилди. 
Фан, маданият, ҳунармандчилик, деҳқончилик, савдо-сотиқнинг ривожланишига 
имкон яратилди. Амир Темур вафот этгач бу анъаналар бузилган бўлса-да, 
Шоҳруҳ ва Улуғбек Соҳибқирон давридаги тартиб-қоидалани тиклаш борасида 
сайъи-ҳаракатлар олиб бордилар. 
Бизга манбалардан маълумки, Амир Темур ҳокими мутлақ бўлиб, унинг 
фармолари сўзсиз ижро этилган. Аммо, ўрта асрлар давлатчилик анъаналарига 
кўра, насл-насаби хон авлодига мансуб бўлмаган шахс тахтни бошқара олмас 
эди. Шунинг учун ҳам, ўз даврида Амир Қозоғон томонидан белгиланган 
анъанага кўра, Амир Темур аввал Чингизхон авлодидан бўлган Суюрғатмишни 
(1370-1388 йй.) кейин эса унинг ўғли Султон Маҳмудхонни (1388-1402йй.) ўз 
ҳузурида 
“хон”
қилиб кўтаради. Уларнинг номидан ѐрлиқлар чиқарилиб, танга 
пуллар зарб қилинган бўлса-да, Соҳибқирон уларни давлат ишларига умуман 
аралаштирмаган. Соҳибқирон 
“амир”
унвонида бўлиб, 1370йилда Қозонхоннинг 
қизи Сароймулкхонимга уйланганидан сўнг 
“Қўрагон” (“Хон куѐви”)
унвонини 
олади. Бу ҳолат, яъни, хон авлодига куѐв, қариндош бўлиши ҳам унинг сиѐсий 
мавқеини расман бўлса ҳам мустаҳкамлашга хизмат қилган.
Амир Темур ўзи барпо этган улкан салтанатни ўғиллари, набиралари ва 
нуфузли амирларига суюрғол тарзида инъом қилиб, улар орқали бошқарди. 
Мовароуннаҳрни эса пойтахт Самарқанд билан ўзида қолдирди. Суюрғол 
тариқасида берилган улуслар марказий ҳукуматга итоат этсаларда, аммо улар 
маълум мустақилликка эга эдилар. Улус ҳукмдорларининг алоҳида девонхонаси 
бўлиб, уларнинг марказий ҳукуматга тобелиги хирожнинг бир қисмини 
Самарқандга жўнатиш ва олий ҳукмдорнинг ҳарбий юришларида ўз қўшини 
билан қатнашиш ѐки талаб қилинган аскарни юбориб туришдан иборат эди. 
Амир Темур ва темурийлар даври давлатчилигида марказда ва жойларда хон 
бошчилигида мукаммал ва пухта давлат бошқарув аппарати, бошқарувдаги икки 
муҳим, ҳамда асосий идора-