Xirurgik kasalliklar

Qorin lavaji va
peritoneal dializ 
Qorin lavaji (qorin bo’shlig’i a’zolarini yuvish) deganda, qorin bo’shlig’i 
va undagi a’zolarni antiseptik eritmalar yoki fiziologik eritma bilan yuvish 
nazarda tutiladi. Peritoneal dializ esa, maxsus tayyorlangan elektrolitlar eritmasi 
yordamida yuvish, hamda qorin parda orqali elektrolitlarning organizmga 
so’rilishi nazarda tutiladi. Bu ikkala usulni uzluksiz (oqib turadigan) yoki 
fraktsion usulda, yuvuvchi eritmalar tarkibiga albatta antibiotiklar va novokain 
eritmasi qo’shilgan tarzda bajarish mumkin. Agarda qorin lavaji jarayonida 
furatsillin, rivanol yoki fiziologik eritmalar bilan o’tkazilsa, peritoneal dializni – 
Petrov, Ringer, Ringer-Lokk, Simonyan, TSOLIPK, Darrou I va II elektrolit 
eritmalari bilan o’tkaziladi.
Qorin lavajini qo’llash g’oyasi S.T. Rozenakka (1926) tegishli bo’lib, sobiq 
Ittifoqda o’tkir peritonitlarda qo’llashga tavsiyalarni birinchi bor A.N. Filatov 
(1958) ilgari surdi. Klinik amaliyotda esa, uni X.G’. G’afurov (1957) va K.S. 
Simonyan (1964) qo’lladilar. Tarqalgan peritonitni, ayniqsa uning og’ir 
bosqichlarida kompleks davolashda ko’pgina mualliflar (K.S. Simonyan, 1971; 

---

564 
V.S. Mayat hammualliflari bilan, 1974; B.D. Savchuk, 1979; A.A. Shalimov 
hammualliflari bilan, 1982) qorin lavaji yoki peritoneal dializni qo’llashga katta 
ahamiyat bergan bo’lsalar ham, hozirgi kungacha uni qo’llash usullarida, 
o’rnatiladigan drenajlar soni va turlari, eritmalarni kiritish usullari, sarflanadigan 
eritmalar miqdori va tarkibi, shuningdek uni o’tkazish muddatlari hozirgacha 
qizg’in munozaralarga sabab bo’lib kelmoqda. 
Peritoneal dializ yoki lavaj o’tkazish qo’yidagilarga imkon beradi:

qorin bo’shlig’idan ekssudat, yiring, qon ivindilari, fibrinlarning tezda 
yuvilib ketishiga, bu intoksikatsiyani kamaytirishga imko beradi, 

dializat takibi va turini o’zgarish hisobiga organizmda suv va elektrolitlar 
muvozanatini tartibga solishga, 

qorin bo’shlig’iga zarur miqdorda antibiotik va boshqa dorilarni bevosita 
kiritishga, 

qorin bo’shlig’idan boradigan reflekslarni bartaraf etish uchun (blokada) 
novokain kiritishga, 

sovitilgan dializat yuborish yuli bilan qorin bo’shlig’ida mahalliy 
gipotermiya holatini yuzaga keltirishga, 

dializatga geparin qo’shib yuborish yo’li bilan bitishmalar rivojlanishini 
oldini olishga, 

azotli chiqindilarni (shlaklar: mochevina, kreatinin va b.) organizmdan 
chiqarilishiga. 
Klinikamizda o’tkazilgan ko’pgina tadqiqotlarga tayangan holda, tarqalgan 
yiringli peritonitlarda operatsiyadan keyingi dastlabki 4-5 sutka mobaynida 
fraktsion usul bilan peritoneal dializning o’tkazilishi maqsadga muvofiq 
ekanligiga ishonch hosil qiladik. Peritoneal dializ jarayonida qon plazmasining 
elektrolit tarkibiga mos elektrolitlar eritmasini qo’llash, yoki undagi K
+
ionlari 
miqdori oshirilgan eritmalar qo’llash, suv-elektrolitlar almashinuvini tiklovchi 
optimal vosita hisoblanadi. Qorin bo’shlig’ini dializat bilan bir tekisda yuvish va 
adekvat dializ o’tkazish uchun, biz qorin bo’shlig’ini drenajlashning qo’yidagi 
original uslubini taklif qildik (119-rasm). 

---

565 
Tarqalgan yiringli peritonitning og’ir turlarida qorin bo’shlig’i a’zolarini 
to’la qimmatli (adekvat) yuvish uun operatsiyadan keyingi davrining birinchi 3 
sutkasigacha 10-12 litr, 4-sutkada 8-10 l va 5-sutkada 6-7 l dializat sarflash 
kifoya qiladi. Bunda yuvindi suvlar va ularning elektrolit tarkibini har kuni 
bakteriologik va biokimeviy nazorat qilib turish zarur. Gomeostaz va 
gemodinamika buzilishlarini o’z vaqtida korrektsiya qilish uchun, har 2-3 soatda 
puls tezligi, TSVD, AQB ni aniqlash, shuningdek qon, siydik va qorin 
bo’shlig’idan chiqadigan yuvindi suvlarni biokimeviy tekshirishlardan o’tkazish 
(Na
+
, K
+
, Ca
2+
ionlari miqdori, gematokrit, qoldiq azot, mochevina, kreatinin, 
umumiy oqsil va b.) lozim bo’ladi.