Xirurgik kasalliklar

---

TIBBIYOT
INSTITUTLARI
TALABALARI
UCHUN
O’QUV
QO’LLANMALARI
O’zbekiston Respublikasi Oliy va maxsus ta’lim 
Vazirligining Bosh boshqarmasi tomonidan tibbiyot 
institutlari talabalariga qo’llanma sifatida 
 ruxsat etildi 
XIRURGIK

KASALLIKLAR
S
H
.I.
 
K
ARIMOV
T
OSHKENT
2010

---

1 
TIBBIYOT
INSTITUTLARI
TALABALARI
UCHUN
O’QUV
QO’LLANMALARI 
S
H
.I.
 
K
ARIMOV
 
 
 
 
 
XIRURGIK

KASALLIKLAR 
 
O’zbekiston Respublikasi Oliy va maxsus ta’lim Vazirligining 
Bosh boshqarmasi tomonidan tibbiyot institutlari talabalariga 
qo’llanma sifatida 
 ruxsat etildi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
T
OSHKENT
2010 

---

2 
Mundarija 
Betlar
1 So’z boshi 
3 
2 Qalqonsimon va paraqalqonsimon bezlar kasalliklari 
4 
3 O’pka va plevra kasalliklari 
25 
4 Ko’ks oralig’i kasalliklari 
45 
5 Yurak va perikard kasalliklari 
51 
6 Simptomatik arterial gipertenziya 
75 
7 Aorta va magistral arteriyalar kasalliklari 
90 
8 Oyoqlarning surunkali kritik ishemiyasi 
129 
9 Vena va limfa tomirlari kasalliklari 
143 
10 Diafragma kasalliklari 
161 
11 Qizilo’ngach kasalliklari 
168 
12 Qorin churralari 
190 
13 Me’da va o’n ikki barmoqli ichak kasalliklari 
216 
14 Ingichka ichak kasalliklari 
243 
15 O’tkir appenditsit 
247 
16 Yo’g’on ichak kasalliklari 
258 
17 To’g’ri ichak kasalliklari 
267 
18 O’tkir ichak tutilishi 
285 
19 Jigar jarrohlik kasalliklari 
299 
20 Portal gipertenziya 
309 
21 O’t pufagi va o’t yo’llari kasalliklari 
315 
22 Mexanik sariqlik 
323 
23 Me’da osti bezi kasalliklari 
327 
24 Taloq kasalliklari 
352 
25 Peritonitlar 
366 
26 Tavsiya etilgan adabiyotlar 
396 
27 Ilovadagi su'ratlar 
403 

---

3 
So’z boshi 
Keyingi yillarda xirurgiya fanining zo’r berib rivojlanishi zamirida, ilgari 
faqatgina yirik ilmiy markazlar imtiyozi hisoblangan ko’pgina murakkab 
diagnostika uskunalarining – rentgentelevidenie, ultratovush yordamida va 
endoskopik tekshiruv uskunalari xizmatidan nafaqat yirik klinikalar foydalanish, 
balki viloyat va tuman kasalxonalari amaliyotiga keng miqyosda kirib kelishi, 
yangidan yangi diagnostik uskunalar (angiografiya, kompyuter tomografiya va 
b.) xizmatidan keng ko’lamda foydalanish, burun tasavvur qilish qiyin bo’lgan 
yangi texnologiyalarning shiddat bilan kirib kelishi va ular bilan bog’liq bo’lgan 
endoxirurgik va miniinvaziv operatsiyalar uchun moslama yoki uskunalar 
taraqqiyoti yotadi. Albatta, bularning barchasini, etakchi omil – jarrohlik 
sohasida olib borilayotgan tinimsiz ilmiy izlanishlar, ular natijalarini jahon ilm 
ahli orasida namoyon etish, ular tajribasiga tayangan holda takomillashtirish, 
yuqori samarali jarrohlik amaliyotlari usul va uslublarini ishlab chiqish va ularni 
amaliyotga keng tadbiq etishsiz, tasavvur qilish qiyin.
Oqibatda, bugungi kun xirurgiyasi nafaqat surunkali xoletsistitda, balki 
ushbu kasallikning o’tkir turida ham laparoskopik operatsiya uslublaridan 
foydalanish, ko’pgina boshqa surunkali va o’tkir xirurgik kasalliklarida ham, 
kichik yoki kam invaziv operatsiya taktikasini qo’llash maqsadga muvofiq 
bo’lib, kundan kun odat tusiga aylanib bormoqda. Bundan tashqari, xirurgiya 
sohasida yangidan-yangi yo’nalishlar paydo bo’lishi, oldingi darsliklarda 
ularning ifoda etilmagani, yangi darslikni yaratish va ushbu masalalarni ham 
unga kiritish zaruratini yuzaga keltirdi. 
Binobarin, yurtimizda xirurgik kasalliklar bo’yicha chop etilgan barcha 
darsliklarni qaytadan ko’rib chiqib, ularga shu ixtisoslikning bugungi holati va 
kelajagini inobatga olgan holda, o’zgartishlar va to’ldirishlar kiritish ehtiyoji 
tug’ildi. Talabalarga dars berishdagi
 
qat’iy izchillikka rioya qilgan holda, ilmiy 
asosda tabobatning bu murakkab sohasida insoniyat to’plagan tajribalarni ularga 
etkazishga harakat qilindi. Zero undan, bugungi kun talabalari foydalanib, 

---

4 
ertangi kunda aholiga davr talabiga munosib ravishda xizmat ko’rsatishlari 
lozim bo’ladi. 
Shu qatorda, 30 yildan beri rahbarlik qilib kelgan fakultet va gospital 
jarrohligi klinikasining boy tajribasi ham e’tiborga olingan. Ushbu asarni 
yaratishda bevosita hissa qo’shgan shogirdlarga, muallif ulkan minnatdorchilik 
bildiradi.
Darslikni yozishda, muallif xirurgiyaga oid mavjud ma’lumotlarni bayon 
etgani holda, kasalliklarni aniqlash va davolashning yangi usullari bilan 
tanishtirishga harakat qildi. Bu borada o’lkamiz olimlarining qo’shgan ulkan 
hissalari haqida ham so’z yuritishga urindi. Bularning hammasi, bo’lajak 
jarrohlarning yangi avlodini tarbiyalashga va ularning xalqimizga malakali 
xizmat ko’rsatishiga yordam beradi degan umiddamiz.

---

5