Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Оддий оғир бетон тайёрлашда тоғ жинсларининг табиий емирилишидан 
ҳосил бўлган ёки қаттиқ тоғ жинсларини махсус машиналар ёрдамида 
майдалаб сараланган қумлар ишлатилади. 
Қум доначалари минерал таркиби асосан кварц, дала шпати, калцит, 
слюда каби отқинди тоғ жинсларидан иборат бўлиб, оҳактош, доломит каби 
чўкинди тоғ жинслари камроқ бўлади. 
Бетон тайёрлашда дарё, денгиз қумлари ёки тоғ (жар) қумлари 
ишлатилиши мумкин. Дарё ва денгиз қумлари доналари силлиқ юзали овал 
шаклда бўлиб, лой билан ифлосланган бўлиши мумкин. Тоғ қумлари 
доналари серқирра шаклда бўлиб, таркибида чангсимон аралашмалар бўлади. 
Қум зич тоғ жинсларини, шлакларни майдалаб олинганда серқирра ва юзаси 
ғадир-будир доначалар ҳосил бўлади. Майдалаб олинган қумлар табиий 
ҳосил бўлган қумларга нисбатан тоза бўлади. Юқори сифатли бетон 
тайёрлаш учун қумларни ювиб, қуритиб ишлатиш керак. 
Бетоннинг сифати майда тўлдиргичнинг минерал таркибига, донадор 
таркибига, гил ва лойли аралашмалар миқдорига, органик аралашмалар 
мавжудлигига боғлиқ бўлади. 
Қум 0,15-5 мм фракция оралиғида турли ўлчамдаги доналардан иборат 
бўлиши зарур. Бунда қумнинг оралиқ бўшлиқлиги кам бўлиб, ундан 
тайёрланган бетон эса зич структурага эга бўлади. Қумнинг майда-
йириклиги, яъни донадор (гранулометрик) таркиби қуритилган қумни (1000 
г) стандарт элаклар йиғилмасидан ўтказиш усулида аниқланади. Элаклар 
йиғилмаси 5; 2,5; 1,25; 0,63; 0,315; 0,14 мм кўзли элаклардан иборат бўлади. 
Қум таркибида 5-10 мм фракциядаги қум-тош аралашмаси 5% ошмаслиги 
керак, 10 мм йирик доналар эса бўлмаслиги шарт. 
12.1-жадвал 
Қумнинг йириклиги бўйича классификацияси 
Қум гуруҳлари 
№63 элакдаги тўла қолдиқ, % 
Йириклик модули 

---

206