Jumasheva G. X. ÁLipbeni oqíTÍw metodikasí

partada qáddi-qáwmetin durıs uslap otırıw, dápter, ruchka hám 
qálemdi durıs paydalanıw qaǵıydaları menen tanıstırıw, oqıwshılardıń barmaqların 
durıs jazıwǵa tayarlaw shınıǵıwların durıs júrgiziw; 

mekteptegi tazalıq gigienesın saqlawǵa úyretiw; 

klasstaǵı, mekteptegi oqıwshılar jámááti haqqında dáslepki elementar 
maǵlıwmatlar beriw; 

---

72

oqıwshılardıń jeke, fiziologiyalıq hám psixologiyalıq jaǵdayların, 
olardıń sawat ashıwǵa tayarlıq dárejesin esapqa alıw. 
Solay etip, álipbeni oqıtıwdıń tayarlıq dáwirine qoyılatuǵın tiykarǵı 
baǵdarlama talapları oqıwshılardıń til hám oy órisin ósiriw arqalı olardı sózge 
seslik tallaw hám analiz-sintez jasaw isine, yaǵnıy sawat ashıwǵa tayarlaw, sonıń 
menen birge balada oqıwǵa degen qızıǵıwshılıqtı arttırıp oqıw isine baylanıslı 
wazıypa hám májbúriyatların ámelge asırıwdı názerde tutadı. 
Bul májbúriyatlar oqıwshılardı awızsha sóylewge úyretiw barısında 
“gáp”, 
“sóz”, “buwın”, “ses”
degen túsiniklerdi belgili bir anıq mısallar arqalı túsindiriw 
tiykarında ámelge asırıladı. 
“Gáp”
degen túsinikti birinshi klass oqıwshılarına túsindirip, olardıń ańına 
sanalı túrde jetkeriw júdá qıyın mashqalalardıń biri bolıp tabıladı. Sebebi sawat 
ashıwǵa úyretiwdiń dáslepki tayarlıq dáwiri joqarıda aytip ótkenimizdey mektep 
bosaǵasın jańa atlaǵan balanı sawatlı, durıs hám anıq etip sawat ashıwǵa sóylewge 
úyretiwden baslanadı. Álbette bunday bilim muǵallim menen oqıwshı arasındaǵı til 
arqalı ámelge asırırlatuǵın qarım-qatnas quralı bolıp tabıladı. Al “gáp” túsinigin 
bala ańlı túrde sanalı meńgermese, demek awızsha óz pikirin erkin logikalıq izbe-
izlikte sawatlı túrde jetkerip beriwi de múmkin emes, sebebi sóylew óz-ara 
baylanıslı gáplerden dúziledi.
Sawat ashıwǵa úyretiw dáwirinde, ásirese onıń tayarlıq dáwirinde 
oqıwshılarǵa túsinikli, qolaylı, kúndelikli turmısta ushırasatuǵın hám az sózden
ibarat bolǵan gápler úyretiliwi lazım. Solay etip, gáp haqqında túsinikti túsindiriw 
“jeńilden awırǵa qaray”
degen didaktikalıq princip tiykarında júrgiziledi. Tayarlıq 
dáwirinde aldın ala eki sózden ibarat bolǵan gápler, soń úsh, tórt hám onnan da 
kóp sózden ibarat bolǵan gápler úyretiledi.
“Gáp”
túsinigin ámeliy jawtan úyretiwdiń usılları júdá kóp. Bul usıldıń 
júdı qolaylı hám nátiyjeli túrleri tómendegilerden ibarat: 
Balaǵa tanıs úy haywanınıń, quslardıń h.t.b. ses shıǵarıp baqırıw 

---

73
ózgesheliklerin; baslawshı zattıń atın, bayanlawıshı is háreketti bildiretuǵın 
sózlerden jasalǵan eki sózli gáplerdi qurastırıp aytqızıp úyretiw: 
Sıyır móńireydi. 
Jılqı kisneydi. Eshki mańıraydı. Iyt úredi. Pıshıq miyawlaydı. Qasqır ulıydı. Ǵaz 
ǵańqıldaydı.
Joqarıda kórsetilgen sózlerdi durıs meńgeriwi ushın soraw-juwap, dialog 
túrinde sóylesiw usılınan paydalansa boladı. 
-
Sıyır qáytip dawıs shıǵaradı? 
-