Jumasheva G. X. ÁLipbeni oqíTÍw metodikasí

Álipbe dáwiri.
Bul dáwir 31-dekabrge shekem dawam etip, onda 
oqıwshılar álipbedegi barlıq dawıslı hám dawıssız ses-háriplar menen tanıstırıladı. 
Dawıssız sesler ańsattan qıyınǵa principi tiykarında jaylastırıladı. Aldın sonorlı 
sesler 
n, m, l 
usaǵan), keyin bolsa frikativli hám basqa dawıssız sesler: eki sesti 
bildiretuǵın sesler
, 
hárip birikpeleri (
sh, ch) 
menen tanıstırıladı. 

---

60
Oqıwshılardıń ses hám háripti jaqsı tanip alıwları, elementar oqıwdı jaqsı 
iyelewleri ushın buwınǵa bóliw, buwın shegarasın anıqlaw, buwınnan sesti ajratıw, 
ses hám hárip múnásiybetin anıqlaw, kespe háriplerden buwın dúziw hám oqıw, 
buwın-ses, ses-hárip analizi usaǵan shınıǵıwlardan paydalanıladı. 
Bul dáwirde buwınlap oqıw tiykarında qáliplestiriledi: eki háripli ashıq 
(na, 
ni, mu 
usaǵan), eki háripli qamaw 
( in, ta 
usaǵan), úsh háripli qamaw buwınlardi 
(top, lıq, bas, til 
usaǵan) oqıwǵa úyretiledi. 
Álipbe dáwirinde úyreniletuǵın ses-háriplerdiń hám oqıw materiallardıń 
qıyınlıq dárejesine qarap 3 basqıshqa ajıratıw múmkin: 
-
dawıslı ses-háripler, shawqımlı, sonor hám frikativ dawıssız sesler,
a-na
t
 a-pa, ba-la,
ba-lıq
dúzilisindegi sózler úyreniletuǵın basqısh; 
-
artikulaciyası qıyın bolǵan
 r, k, v, f, c
usaǵan dawıssızlar hám 
jol-barıs, qo-raz,sve-ta-for, cirk 
usaǵan dúzilistegi sózler úyretiletuǵın 
basqısh; 
-
úyrenilgen materiallar tákirarlanıp, hárip birikpeleri 
sh, ch, 2 
sesti 
bildiretuǵın
j
shóje, jurnal, jirafa
usaǵan sózlerdi oqıwǵa úyretiletuǵın 
basqısh. 
Fonetikalıq jumısları tarawında únli hám únsiz dawıssız seslerdi 
salıstırıwǵa, olardıń sózdiń mánisin parıqlawdaǵı jaǵdayın anıqlawǵa qaratılǵan 
shınıǵıwlar ótkiziledi 
(ziyrek 
- 
siyrek, bala-qala-dala
usaǵan). Artikulyaciyası 
qıyın bolǵan dawıssızlar, erinlik-tislik dawıssızlar - 
v, f,
birikken dawıssızlar 
ch, 
sh, 
únli partlawshı hám únli frikativli - 
j 
(jurnal) usaǵanlardı úyreniwde ses 
artikulaciyasına tiyisli jumıslar qıyınlasadı. 
Tiykarǵı dáwirdiń aqırlarında únsız jubaylas seslerdiń aytılatuǵın dawııssız 
sózler: 
kórip (kórib), 
nanbay
(nambay), Sársenbay (Sársembay), azanǵı (azańǵı), 
basshı (bashshı), terib (terip), alib(alip), abad (abat), basshı (bashshı); 
ń 
háribi
sózdiń ortasında hám aqırında jazıladı:
 ań, tań, soń, keń, teń, dońız, ańız, Jańabay, 
Teńel, keńse, ańsat, jońıshqa;
r
háribi sózlerdiń ortasında hám aqırında 

---

61
esitiliwinshe jazıladı: 
arba, tarı, arpa, ıras, jarıs, sarı, tar, tomar, Pirnazar
. Shet 
tillerden ózlestirilgen sózlerdiń basında qısqa