Jumasheva G. X. ÁLipbeni oqíTÍw metodikasí

Álipbege shekemgi tayarlıq dáwiri.
Bul dáwirdiń tiykarǵı wazıypası 
oqıwshılardı mektep, klass, tártip-intizam qaǵıydaları hám oqıw quralları menen 
tanıstırıw, balalardıń sóylew tilin ósiriwge arnalǵan shınıǵıwlar ótkizip, 
fonematikalıq esitiwdi ósiriwden ibarat. 
Álipbege shekemgi tayarlıq dáwiri, óz náwbetinde, tómendegi 2 basqıshqa 
bólinedi: 
1. 
Hárip úyretilmeytuǵın basqısh 
(1hápte).
2.
 Dawıslı ses hám hárip úyreniletuǵın basqısh 
(1hápte).
1-basqıshta oqıwshılarǵa awızeki hám jazba til haqqında, gáp, sóz, buwın 
hám sesler haqqında, tildiń gáplerden, gáplerdiń sózlerden dúziliwi, sózlerdiń 
buwınlarǵa bóliniwi, buwınlardıń seslerden payda bolıwı haqqında maǵlıwmat 
beriledi, seslerdiń dawıslı hám dawısız seslerge bóliniwi úyretiledi, olardan ámeliy 
paydalana biliw kónlikpeleri payda etiledi. Bul processte arnawlı nusqalar 
tiykarında oqıwshilardıń baylanıslı sóylew tili ústinde jumıs alıp bariladı. Olarǵa 
11
O’zbekiston Respublikasida umumiy o’rta ta’lim strategiyasi muammolari va ma'lim 
mazmunining yangi modellari, ularni tatbiq etish yo’llari/ R.Safarova, U. Musayev, P. 
Musavev, F. Yusupova, R. Nurjanova. -T.: „Fan”, 2005. 217-218-betlar. 

---

59
„Álipbe
”
de berilgen súwretler tiykarında gúrrińler dúzgiziwden tısqarı, ózleri 
bilgen qosıq, ertek, gúrriń, jańıltpash, naqıl-maqal, jumbaq, xalıq qosıqları, besik 
jırları, ańızlar, anekdotlardan ayttırıladı. 
Tayanısh sózler tiykarında gáp dúzdiriw, „Álipbe” sabaqlıǵınıń 
betlerindegi sózlerdiń aytılıwı, oqılıwı hám mánileri ústinde islew usaǵan jumıslar 
shólkemlestiriledi (Bul tárizdegi jumıslar hár bir sabaqta temalarǵa baylanıslı 
bolǵan halda izbe iz dawam etip barıladı). 
Bul basqıshtaǵı jazıw sabaqlarında oqıwshılar jazıw dápteri hám jazıw 
sızıqları menen tanıstırılıp, hárip elementlerin jazıwǵa úyretiledi, olarda úlgige 
qarap grafikalıq qátelerdi anıqlaw, ózin-ózi tekseriw, hárip aralarınıń teńligin 
saqlaǵan halda shamalap jazıw usaǵan kónlikpeler payda bola baslaydı. 
2-basqıshta dawıslı ses-háripler úyretiledi. Bunda olardıń tómendegi úsh 
ózgesheliklerin oqıwshılar ámeliy ráwishte puxta iyelewlerine erisiwimiz lazım: 
-
seslerdi aytıwda (awızda) tosıqqa ushıramawı; 
- seslerdiń sozılıp aytılıwı; 
- tek dawıs shıǵarıw arqalı aytılıwı. 
Sonıń menen birge, bul basqıshta ses penen háripti parıqlawǵa úyretiw 
názerde tutıladı. Bul basqıshtan baslap-aq ses hám hárip ortasındaǵı shegaraǵa qattı 
dıqqat awdarılıwı lazım. Balalarǵa ses haqqındaǵı maǵlıwmatlar kitaptı ashtırmay 
turıp beriledi. Sesti bildiriwshi hárip kórsetilgennen soń, hárip ústinde jumıs 
islenedi. Ses hám háripke tiyisli ózine say ózgeshelikler (seslerdi aytamız, 
esitemiz; háriplerdi jazamız, kóremiz, oqıymız) de izshil ráwishte oqıwshılardıń 
ózlestiriwlerin esapqa alǵan halda áste-aqırın túsindirilip barıladı.