O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

8.5. Jarohatlanish хоdisаsi va sabablarini o’rganish uslublari 
Ma’lumki, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlarni kamaytirish 
uchun ularning sabablarini to’g’ri aniqlash va atroflicha tahlil qilish 
zarur. Ishlab chiqarishda yuz bergan baxtsiz hodisalarning sabablarini 
o’rganish va baholashni quyidagi uslublar orqali amalga oshirish 
mumkin:
Monografik usul
. Ushbu usul har bir baxtsiz hodisani alohida 
chuqur tahlil qilish, uning aniq sabablarini o’rganishga asoslangan. 
Bunda ishlab chiqarish jarаyonida ishlatilgan mashina, mexanizmlar 
va boshqa texnik jihozlarning mexanik holati, ishlatiladigan 
materiallarning tarkibi, havo va suvning sanitar-gigienik holati kabi 
faktorlar tekshirilib o’rganiladi. 
Statistik usulda
esа jarohatlanishlarning sabablari keng 
masshtabda, ya’ni tuman, viloyat, vazirliklar, tarmoqlar va umuman 
Respublika miqyosida o’rganiladi. U tashkilotlar va korxonalarning 
baxtsiz hodisalar bo’yicha hisobotlarini statistik qayta ishlash va 
tahlil qilishga asoslangan bo’lib, baxtsiz hodisalarni ishchilarni kasbi, 
yoshi, jinsi, ish staji kabi ko’rsatkichlar bo’yicha taqsimlanishini 
yoritadi. 

---

133 
Topografik usul
baxtsiz hodisa ruy bergan joyni o’rganish va 
tahlil qilishga asoslangan bo’lib, ushbu joyni ishlab chiqarish rejasiga 
yoki topografik kartaga tushirish orqali amalga oshiriladi. 
Iqtisodiy usulda
esа mehnat muhofazasi uchun ajratiladigan 
mablag’lar va materiallarning baxtsiz hodisalarni kamaytirishga 
qanchalik ta’sir etishi va baxtsiz hodisalarning iqtisodiy oqibatlari 
o’rganiladi. 
8.6. Jarohatlanish va kasb kasalliklarining iqtisodiy oqibatlari 
va xavfsiz ish sharoitining samaradorligi. 
Baxtsiz hodisalar tufayli yuzaga keluvchi umumiy iqtisodiy 
zararni 
hisoblash. 
Ishlab 
chiqarishda 
mehnat 
muhofazasi 
tadbirlarining o’z vaqtida uzluksiz amalga oshirilib borilishi, sog’lom 
va xavfsiz mehnat sharoitini yaratishga, ishchilarning ish 
unumdorligini oshishiga va natijada bir ishchi hisobiga ishlab 
chiqariladigan mahsulot miqdorini ko’payishiga olib keladi. 
Aksincha, ishlab chiqarishda mehnat sharoitiga еtarli e’tibor 
bermaslik ish unumdorligini pasayib ketishiga, xavfli va zararli 
omillar ta’sirining kuchayishiga va natijada turli xil jarohatlanishlar 
va kasb kasalliklarini kelib chiqishiga sabab bo’ladi.
Albatta har bir baxtsiz hodisa, u qanday ko’rinishda bo’lishidan 
qat’iy nazar ushbu korxonaga katta iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy 
zarar еtkazadi. 
Tashkilot yoki korxonaning baxtsiz hodisalar tufayli umumiy 
iqtisodiy zararini quyidagicha aniqlashimiz mumkin: 
P
j
 = P
t
 + P
k

bu еrda
P
j
 
– jarohatlanishlar va kasb kasalliklari tufayli yuzaga
kelgan umumiy zarar, so’m; 
P
k
- yomon ish sharoiti tufayli yuzaga 
kelgan kasalliklar natijasida ko’rilgan zarar, so’m;
Har bir jarohatlanish tufayli yuzaga kelgan umumiy zarar 
quyidagi tashkil etuvchilardan iborat bo’lishi mumkin: 
P
j
= S
a
+ S
k
+S
ix
+S
s
+S
kv
+S
t
+S
o
+. . . .+S
ya
bu еrda 
– S
k
- klinik davolanish xarajatlari, so’m; 
S
a
-
ambulatoriya davolanish xarajatlari, so’m;