Qala qurılısı –
bul joybarlaw hám qurılıs penen baylanıslı bolǵan social –
ekonomikalıq, sanitar-gigienalıq, texnologik-qurılıs, transport hám kórkem
arxitekturalıq máselelerdi kompleksli sheshiwge qaratılǵan qala hám xalıq turaq-
jayların rejelestiriw, qurıw teoriyası hám ámeliyatı bolıp esaplanadı.
Qala qurılısın joybarlawdıń obyektke ólshemi boyınsha úlken territoriyalıq
dizimler: qala hám onıń elementleri turaq-jay rayonları, islep shıǵarıw hám jámiyetlik
kompleksler, hám xalıq orınları hám oǵan jaqın territoriyalardı óz ishine alıwshı júda
úlken xalıq jasaw bólimleri kiredi. Qala qurılısın joybarlaw hám qala yáki xalıq
jaylasıwınıń
ayırım
elementlerin
imarat
hám
inshaatlardı
qáliplestiriwge
baǵdarlanǵan «kólemli» arxitekturalıq joybarlawdan ádewir parqı onıń kompleksli-
keńislikke erisiwge shaqıradı. Bunda qala qurılısı ólshemleriniń ózi olarǵa joybarlı
formanı eki ólshemli territoriyalıq sxema-reje kórinisinde bolıwın kórsetedi. Sol
sebepten qala qurılısı joybarlawdı kóbinese xalıq jasaw ornın rejelestiriw dep ataydı.
Kópshilik zamanagóy qalalar óziniń uzaq tarıyxıy rawajlanıw jolınan ótken
hám hár bir basqıshta jámiyet qalalardı social – ekonomikalıq hám texnikalıq
rawajlanıw dárejesine kóre, ol yáki bul dáwirdiń estetik kórinisinen kelip shıqqan
halda óz mútájligine maslasıwǵa umtılǵan. Qala óziniń pútkil tarıyxıy dáwirinde
rawajlanıp, ózgerip barǵan, yaǵnıy rekonstrukciya bolǵan.
Zamanagóy rawajlanǵan qalalardıń qáliplesken ortalıǵına mórlengen
tarıyxıy
qalanıń evolyucion basqıshları XX ásirde úlken ózgerislerge ushraǵan. Sonıń menen
bir waqıtta gone qalalar bizlerdi qala qurılısı sanatınıń sheksiz qádriyatlarına
qaytıwǵa úndeydi,
jańalıqqa umıtılıwdıń isenimli tiykarı bolıp, zamanagóy rawajlanıp
atırǵan qalanıń kórinisi hám insaniy ólshemligine xizmet etedi.
7
Qalanı rekonstrukciyalaw – bul úlken ózgeris hám rawajlanıw, jańalaw, qala
ortalıǵın ózgertiriwge hám bekkemlewge, yaǵniy násillik máseleleri menen tıǵız
baylanısqan proces.
Sonday etip qala ne?
Bul biz jasap atırǵan úlken, óziniń hár túrliligi menen bizdi yoshlandıratuǵin
dunya. Sol menen bir waqıtta bizge isenimli qorǵan bolıwshı payızlı úy.
Qala – bir ǵana hám jalǵız sóz benen aytqanda biz Tashkent, Nókis, úlken
Nyu-York hám kishkene Shırshıq, áyyemgi Samarqand, Shahrisabz, Buxara hám
kurortlı Yangiabad, Shaximardan dep ataymız. Adamlardıń, úylerdiń, jollardıń
sonday hár túrli uyımında qanday ulıwmalıq bar?
Olardan hár biri qanday etip bizge
qala kategoriyasın beriw imkánin jaratadı? Álbette, qalanıń qandayda bir jalǵız
hámmege belgili anıqlaması berilmegen, demek ol túrli birikpelerde túrli belgilerdi óz
ishine alıwshı anıqlamaǵa iye bolıwı zárúr. Sonday etip juwmaq shıǵarıw múmkin,
qala júda quramalı túrde dúzilgen hám onda bizlerdiń ómirimizdi hám bizdi orap
turıwshı álemniń hár qıylı tárepleri túrli dárejede ózara duslasadı. Shının aytıw
kerek, qala – jámiyettiń sociallıq strukturasın ózinde sáwlelendiriwshi jámiyet
qatnasıqlarınıń orayı.
Qala
–bul iri bank mekemeleri, onlag’an hám júzlegen hár qıylı kárxana hám
islep shıǵarıw orınları menen baylanısqan rawajlanǵan xojalıq kompleksi. Qala-bul
kúshli injenerlik xojalıǵı kóp sanlı xalıq ushın ómir súriwdiń ózine tán dizimi bolıp
tabıladı.
Qala – bul insannıń materiallıq hám ruwxıy mádeniyatınıń ullı tımsalları
dunyaǵa kelgen hám dawam etip atırǵan civilizaciyanıń besigi.
Sonıń menen birge, zamanagóy qalanıń qálegen bir barlıǵı
ózinen-ózi payda
bolmay, basqaları menen ajıralmas birigiwdi payda etedi. Óziniń túrli dárejede
ekenligin hám túrli rejeliligi menen qala hár dayım bizlerdiń aldımızda jalǵız, tutas,
ómirlik, tolıq hám toqtawsız rawajlanıwshı organizm sıpatında sáwlelenedi.
Qala organizminiń qanday dúzilgenligin túsindiriw – bul usı oqıw qollanbanıń
wazıypası.
8
Do'stlaringiz bilan baham: |