Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Bioetika 
hozirgi zamon amaliy etikasining muhim yoʻnalishlaridan 
biri-inson hayotining eng oliy axloqiy qadriyat sifatida qaraydi. shu bilan 
birga, inson hayotini saqlab qolish muammosini yaxshilik va yomonlikni 
farqlashning muhim mezoni, deb hisoblaydi. Hozirgi zamon fanida bioetika 
tirik mavjudotlar, shu bilan birga, insonga ham boʻlgan munosabatlarning 
axloqiy harakatlantiruvchi kuchi deb qaraladi. Insonning tabiat bilan uzluksiz 
aloqasini ma‘naviy tahlil asosida, tabiatni muhofaza etishda axloqiy 
javobgarlik bioetikaning madaniy negizini tashkil etadi. Bioetika, ijtimoiy 
masalalar bilan birgalikda, qadriyatlar muammosini ham qamrab oladi. 
Bioetika maqsadlaridan biri –shaxsni turli holatlarga solish imkoniyatlarini 
yaratuvchi, inson hatti-harakati, ruhiyatini oʻzgartirish mumkin boʻlgan, 
uning ustidan oʻtkazilayotgan xilma-xil tadqiqotlarni cheklash mezonlarini 
ishlab chiqadi. Bioetika muammolarini ishlab chiqishda faylasuflar, 
huquqshunoslar, sotsiologlar, tibbiyot xodimlari va axloqshunoslar 
qatnashmoqda. Bioetika muammoning dolzarblashuvi, ilmiy texnik 
taraqqiyot, biotexnologiya, irsiyat texnologiyasini rivojlanishi bilan bogʻliq 
boʻlib, tabiiy muhitni maqsadga muvofiq va tez oʻzgartirishda, insonga katta 
quvvat berdi. Tabiiy evolyusion jarayonlar uchun ilgari millionlab yillar 
kerak boʻlsa,endi inson bu jarayonlarni Qisqa vaqt ichida amalga oshirishi 
mumkin boʻldi. Irsiyat texnologiyasi va biotexnologiya inson taqdiriga 
bevosita aralashib, irsiyatni dasturlashtirish, turli tirik organizmlar, irsiyat 
asosida yangi organizmlar, biologik robotlar yaratish masalalarini koʻtarib 
chiqdi. Natijada, insoniyatning rivojlanishi, fiziologik jihatdan qayta oʻqish 
imkoniyatlarini, diniy tahlil etish muammolarini keltirib chiqardi. Irsiyatga 
qanday ma‘naviy mezonlarga koʻra, qaysi ideallarga, qaysi qadriyatlarga 
asoslanib, aralashish muammolari Bioetika etikaning tadqiqot obyekti boʻlib 
xizmat qiladi.
Bioetika, klassik tibbiyot etikasidan farq qiluvchi yangi yoʻnalish 
sifatida, XX asrning ikkinchi yarmida paydo boʻldi va jadal rivojlana 
boshladi. Bioetika – tibbiyot va biologiya‘ning rivojlanishiga qarab yuzaga 
keladigan axloqiy, huquqiy va ijtimoiy muammolarni oʻrganuvchi bilim 
sohasi. Boshqacha qilib aytganda, bu borliqqa axloqiy munosabat mezonlari 
toʻgʻrisidagi fan, jamiyat manfaatlarini ilm-fan tajovuzidan himoya qiluvchi 
institut, shuningdek tibbiyot sohasidagi axloqiy muammolarni hal qilish 
metodologiyasidir. Bioetikaning asosiy maqsadi – insonni uning hayoti va 
sogʻligʻiga tibbiyot va biologiya‘ning salbiy ta‘siridan himoya qilish.

---

513 
«Bioetika» ata‘masini amerikalik mashhur onkolog vrach, olim va 
insonparvar Van Ranseler Potter (1911-2001) ilmiy muomalaga kiritdi. 
Bioetika bugungi kunda vrach va patsient munosabatlarining axloqiy 
jihatlariga, evtanaziya va oʻlimni aniqlash, inson a‘zolarini transplantatsiya 
qilish, homila tushirish (abort), klonlash, irsiy injeneriya masalalariga alohida 
e‘tiborni qaratmoqda. Akademik doiralarda «bioetika» tushunchasi aynan shu 
ma‘noda qoʻllaniladi.
XX asrning ikkinchi yarmida transplantologiya, irsiy diagnostika, irsiy 
injeneriya va klonlash rivojlana boshladi. Tibbiyot texnikasi oʻz 
rivojlanishida shunday daraja etdiki, vrach ilgari oʻlishi muqarrar boʻlgan 
bemorlarning hayotini endilikda sun‘iy ravishda saqlab tura oladi. Texnika 
sohasidagi yutuqlar bemorlar, oʻlim toʻshagida yotganlar va nogironlarning 
huquqlarini yuridik jihatdan asoslashning yangi -yangi shakllari va usullari 
paydo boʻlishiga olib kelmoqda. Bioetika amaliy etikaning eng rivojlangan 
va ishlab chiqilgan qismiga aylandi.