Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Hayo-ibolilik.
Xondamir, Vosifiy va boshqa zamondoshlarning 
asarlaridan bilamizki, Navoiy gʻoyat tabiati nozik, pok, xushxulq va oʻta 
na‘zokatli kishilarni yaxshi koʻrgan, oʻzi ham juda nozikta‘b inson sifatida 
nom qozongan. Shu sababli, u «Mahbubul - qulub» asaridagi «tanbeh»larida 
hayo, beozorlik sifatlariga alohida urgʻu berib ta‘riflaydi. Vafo va hayoni 
uygʻunlikda koʻrgan shoir «vafosizda hayo yoʻq, hayosizda vafo yoʻq» deb 
ta‘kidlaydi. Demak, bu tushunchalar bir-biriga juda vobasta. Chunki 
ma‘rifatli, komil insonlar hayoli va vafodor kishilardir. Vafosizning jabri 
qancha boʻlsa, hayosizning shallaqiligi, betga choparligi, beandishaligi ham 
shuncha ozor keltiradi; Shoir buni oʻzi boshidan oʻtkazgan: «Zamon ahli 
bevofaligʻdin koʻksumga tuganlar va davron xayoli behayoligʻidin bagʻrimda 
tikanlar... har qaysigʻa raqam uray desam Ayyub sabri anga vafo etmas va 
qalam suray desam Nuh umrida ta‘momgʻa etmas». Shoir alam bilan
yozgan: 
Yo marhamat ul xayli sita‘mkoraga bergil, 
Yo sabru tahammul meni bechora bergil. 
Muloyimlik. 
Muloyimlikbarcha mutafakkirlar nazarida kishining 
maqbul sifatlaridan biri, deb e‘tirof etiladi. Muomala madaniyatida 
muloyimlik «xilmli», «yumshoq tabiatli‖ degan tushunchalar bilan bir 
ma‘noni anglatadi. Bu tushuncha achchigʻlanmaydigan, ehtiyotkor, soʻzini 
oʻylab gapiradigan kishilarga nisbatan ishlatiladi. Biroq muloyimlikning 
kamchiligi shuki, bunday sifat sohiblari aksar odamlarga yoqmaydi. 
Beozorlik.
Insonlarning tabiatidagi xusumat, adovat, gʻazab kabi 
illatlar bu kabi odamlardan xoli. Ular barcha mas‘uliyatni oʻz zimmasiga 
olsalar-da birovga yomonlikni ravo koʻrmaydilar, ogʻirliklarini oʻzgalar 
zimmasiga yuklamaydilar. Beozor kishilar matonatli boʻla turib, oʻzidan ojiz 
kishilarga qahr bilan muomala qilmaydilar.
Umuman olganda, axloqiy me‘yorlarning muomala madaniyatidagi 
koʻrinishlari talaygina. Biz shulardan ayrimlarigagina toʻxtalib oʻtdik. 

---

490 
Shunday ekan, muomalada pirovard natijada quyidagicha xulosa chiqarish 
maqsadga muvofiq, deb oʻylaymiz: agar axloqshunos likning mezoniy 
tushunchalari bir-biriga bogʻliq boʻlsa, axloqiy tamoyillarning bogʻliqligi 
yanada mustahkamroq- ular biridan ikkinchisiga oʻtib turish xususiyatiga 
ega; axloqiy me‘yorlar bir-biri bilan shu darajada chambarchaski, ba‘zan 
birini ikkinchisidan aniq ajratish qiyin, zero ular xulq va odob doirasidagi 
axloqiy amaliyotlardir. 
Muomala madaniyati har bir til birligini sharoitga qarab, yillar 
mobaynida qabul qilingan me‘yorlar asosida qoʻllash san‘ati hisoblanadi. 
Masalan, soʻrashish, sa‘lomlashish madaniyatini olaylik. Soʻrashish barcha 
xalqlarning muomala madaniyatidagi muhim vosita boʻlib, u har bir xalqning 
milliy xususiyatlaridan kelib chiqqan holda oʻziga xos koʻrinishga ega. 
Ta‘kidlash zarurki, soʻrashish bilan sa‘lomlashish aynan bir tushunchalar 
emas. Sa‘lomlashish barcha xalqlarda sa‘lom berish odobi qoidalariga 
asoslanadi, u faqatgina qoʻl berib koʻrishishdan iborat emas. Soʻrashish esa 
soʻz, imo-ishora, mimika va hatti-harakat orqali ham amalga oshiriladigan 
jarayon boʻlib, u inson faoliyatining barcha jihatlarini qamrab oladi.
Milliy ma‘naviyatimiz va qadriyatlarimizning qayta tiklanishi, 
oʻzligimizni anglay boshlaganimiz tufayli bugun har birimizning ongimiz, 
tafakkur tarzimizda muhim ijobiy oʻzgarishlar roʻy bermoqda. Hayotiy 
oʻzgarishlar odamlarimiz qalbi va ongiga singib, ularda kelajakka ishonch 
tuygʻusini, Vatanga muhabbat, erkinlik hissini tarbiyalamoqda. Mazkur 
jarayonlar 
muomala 
madaniyatini 
takomillashtirishda, 
uni 
yanada 
goʻzallashtirishda har bir kishining mas‘uliyatini talab etadi.