Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

 
INDUKTIV XULOSA CHIQARISH. 
YAkka mulohazalarni umumlashtirib xulosa chiqarish kundalik 
hayotda, ilmiy bilishda koʻp qoʻllaniladi. Inson hayotiy tajriba natijalarini, 

---

417 
kuzatishlarini umumlashtirib, aynan shu usul asosida xulosa chiqaradi. 
Fikrning yakkalikdan umumiylikka qarab harakatlanishini ifoda‘lovchi 
bunday xulosa chiqarish turi induksiya (lot. ―inductio‖ – yagona asosga 
keltirish) deb ataladi. Induktiv xulosa chiqarishda kuzatish va tajriba 
natijalari muhim ahamiyatga ega. Induktiv xulosa chiqarish balvosita xulosa 
hisoblanadi. Induktiv xulosa chiqarish asoslari ikkita va undan ortiq 
mulohazalardan tashkil topgan boʻladi. Ular, odatda, yakka predmet yoki 
predmetlar sinfining bir qismini ifoda qiladi. Xulosada esa, bir mantiqiy 
sinfga mansub predmetlarning barchasiga nisbatan umumiy mulohaza 
tarzidagi fikr hosil qilinadi. 
Induktiv xulosa chiqarishda birorta belgining ma’lum bir sinfga 
mansub predmetlarda takrorlanishini kuzatish asosida, shu belgining 
mazkur sinfga tegishli barcha predmetlarga xosligi haqida xulosa 
chiqariladi. 
Induktiv xulosa chiqarishning tarkibi xulosa asoslari, tekshirilayotgan 
belgi va xulosadan iborat.
Masalan, oʻqituvchi har darsda yoʻqlama qilib, talabalarning 
davomadini tekshiradi. Yoʻqlamani yakunlab, talabalarning barchasi darsda 
toʻliq katnashayotganligini qayd qilishi induktiv xulosa boʻladi. Bunda 
roʻyxatdagi har bir talabaning ismi –sharifi xulosa asoslari, ularning darsda 
qatnashayotganligi tekshirilayotgan belgi, yoʻqlamaning natijasi esa 
xulosadir. 
Demak, induksiya - juz‘iy bilimdan umumiy bilimga mantiqan oʻtish 
shaklida sodir boʻladi. Induktiv xulosa chiqarishning ikkita turi mavjud: 
toʻliq va toʻliqsiz induksiya. 
Toʻliq induksiyada
birorta belgining ma‘lum bir sinfga mansub har bir 
predmetga xosligi aniqlanib, shu belgining berilgan sinf predmetlari uchun 
umumiy ekanligi haqida xulosa chiqariladi. YUqorida keltirilgan misol toʻliq 
induksiya‘ni ifodalaydi. 
Toʻliq induksiya miqdori cheklangan va aniq boʻlgan (sanaladigan) 
predmetlar sinfi haqida empirik materiallarni umumlashtirish yoʻli bilan 
xulosaviy bilim olishning samarali vositasi boʻlib, uning xulosasi doimo aniq 
boʻladi.