Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Mantiq fanining yoʻnalishlari.
 
Tafakkur koʻp qirrali jarayon boʻlib, uni turli tomonidan, xususan, 
mazmuni va shakli (strukturasi) boʻyicha, tayyor xolida yoki kelib chiqishi va 
taraqqiyotida olib oʻrganish mumkin. Bularning barchasi mantiq ilmining 
vazifasini tashkil etadi, uning turlicha metodlardan foydalanishiga, har xil 
yoʻnalishlarga ajralishiga sabab boʻladi. Masalan, tafakkurni oʻrganishda 
1 Қаранг: Morris R . Cohen, Ernest NagelAn Introductionto Logic andScientific Method. NewYork/ 2007 p.81

---

368 
qanday metodlarni qoʻllashiga qarab formal mantiq va uning rivojining 
hozirgi bosqichi boʻlgan simvolik mantiq(strukturaviy metod), matematik 
mantiq(matematik 
metodlar), 
dialektik mantiq(dialektik metod) 
va 
boshqalarni ajratish mumkin.
 
Mantiq tarixida esa dastlab shakllangan ta‘limot anʻanaviy mantiq deb 
ataladi. Uni Aristotel xulosaviy bilim olish toʻgʻrisidagi ta‘limot sifatida 
asoslagan va ―Analitikalar‖ida sillogizm nazariyasi tarzida bayon 
qilgan.SHuning uchun ham mutafakkir yaratgan mantiqni mutaxassislar 
uning sillogistikasida deb bilishadi. 
Anʻanaviy mantiq mohiyatiga koʻra formal mantiqdir.Formal mantiq 
fikrning konkrent mazmuni, tafakkurning rivojlanish jarayonini oʻrganishni 
oʻzidan soqit qiladi. U fikrlashning mantiqiy strukturasi, shakli, uni 
harakterlaydigan qonunlarni oʻrnatadi. Bu formal mantiq masalalarini 
oʻrganishda simvollardan keng foydalanish, xususan, mantiqning 
formallashgan tilini yaratib, uni samarali qoʻllashga imkon berdi. Mantiqiy 
shakllarni simvollar yordamida ifoda etish ularning aniqligi va adekvatligini 
orttirdi, 
qoʻllanish 
sohasini 
kengaytirdi, 
matematik 
metodlardan 
foydalanishni osonlashtirdi va buning natijasi oʻlaroq, oʻzagini mulohazalar 
hisobi va predikatlar hisobi tarzida qurilgan klassik mantiq hosil qiluvchi 
simvolik mantiq shakllandi Uni ba‘zan matematik mantiq deb ham atashadi. 
Xususan, N.I. Kondakov klassik mantiqning oʻziga xosligini ikki qiymatli 
boʻlishi(fikrni chin yoki xato deb baholashdan kelib chiqishi) hamda 
simvolikadan keng foydalanishga asoslanganligida deb bilgani holda uni 
matematik mantiqning bir yoʻnalishi deb hisoblaydi
1
. 
zamonaviy(simvolik) mantiq formal mantiq rivojining yuqori bosqichi 
boʻlib, oʻz ichiga klassik va noklassik hamda relevant mantiq kabilarni 
oladi. Noklassik mantiqnning turli yoʻnalishlarida (ular birgalikda noklassik 
mantiq deb nomlanadi) mulohazalarning chinligi turli darajadagi 
ehtimollikdan iborat boʻlishi, ya‘ni koʻp qiymatli (koʻp ma‘noli) boʻladi. 
SHunga muvofiq ravishda koʻp ma‘noli noklassik mantiq turlari shakllangan.