Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Rivojlanish
 sistemaning shunday yaxlit, kompleks, yoʻnalishga ega boʻlgan, 
orqaga qaytmaydigan fa‘zo-vaqt strukturasi oʻzgarishiki, uning natijasida 
sistema bir miqdoriy va sifatiy holatdan boshqa miqdoriy va sifatiy holatga 
oʻtadi
. 
Rivojlanish jarayonida sistemaning yangi holati uning avvalgi holatini 
inkor etish natijasida paydo boʻladi. Rivojlanayotgan sistemaning hozirgi 
holati uning oʻtmishdagi holatini inkor etish evaziga vujudga keladi. 
Sistemaning avvalgi va keyingi holatlarini taqqoslash natijasida biluvchi 
subyekt rivojlanishning sur‘atini va yoʻnalishini aniqlashi mumkin. Agar 
rivojlanuvchi sistema nisbatan kam tashkillashgan holatdan yuqoriroq 
darajada tashkillashgan holatga oʻtgan boʻlsa, bunday sistemadagi rivojlanish 
progressiv yoʻnalishga ega boʻladi, agar sistema nisbatan yuqori darajada 

---

253 
tashkillashgan holatdan pastroq darajadagi tashkillashgan holatga oʻtsa, 
rivojlanish regressiv yoʻnalishda borayotgan boʻladi. Agar rivojlanish 
natijasida sistemaning tashkillashgan holati oʻzgarishsiz qolsa, bunday 
rivojlanish bir tekisdagi rivojlanish deyiladi. Bunday holatlarda sistemaning 
murakkablik va tashkillashish darajasi ilgarigidek qolgani bilan, uning 
elementlari oʻrtasidagi va uning boshqa sistemalar orasidagi oʻrni oʻzgaradi, 
bunday oʻzgarishlar u bilan yonma-yon yashayotgan yoki unga nisbatan 
kengroq boʻlgan boshqa sistemalarda progressiv yoki regressiv rivojlanishlar 
sodir boʻlishga zamin yaratadi. Olamdagi narsa va hodisalarning harakati, 
oʻzgarishi, bir solatdan ikkinchi holatga oʻtib turishi, rivojlanishi, ular 
oʻrtasidagi aloqadorlik va oʻzaro ta‘sir kabi masalalar qadimdan 
mutafakkirlar, olimlar, faylasuflar oʻrtasida turli aqs, munozara, tortishuvlarga 
sabab boʻlgan. CHunki ular toʻgʻrisida aniq bilimga ega boʻlmasdan turib, 
olam va uning taraqqiyoti, rivojlanish manbai, harakatlantiruvchi kuchlari 
toʻgʻrisida hamda, eng asosiysi, kelajak haqida ilmiy tasavvurga ega boʻlish 
qiyin. 
Atrofimizdagi jamiki narsa-hodisalar, ya‘ni eng mayda zarrachalardan 
tortib to er, Quyosh, Koinotgacha barchasi, shu jumladan, kishilik jamiyati 
ham, doimo harakat, oʻzgarish va rivojlanishdadir. Ular oʻrtasida abadiy 
oʻzaro bogliqlik, oʻzaro ta‘sir va aloqadorlik mavjud. Olamda oʻz-oʻzidan, 
tasodifiy ravishda hech qanday harakat ham, oʻzgarish ham yuz bermaydi.