115
boisda, bu muskulning qisqarish kuchi kattaroq bo’ladi. 1 sm.І kundalang kesimiga ega bo’lgan
muskul o’rta xisobda 10 kg. yuk kutara olishi aniqlangan.
b) Muskullarning kuchi ularning suyakka birikish satxining kattaligiga xam bog’liq. Muskulning
suyakka birikish satxi qanchalik katta bo’lsa, muskul shunchalik kuchli bo’ladi. Masalan,
deltasimon va katta dumba muskullari taxlil qilinsa, deltasimon muskulda muskul tutamlari
uchburchak shaklda o’rnashgan bir uchburchak ichida joylashagn muskul tolalari, ikkinchisiga
nisbatdan qarama-qarshi joylashadi - bir uchburchakning uchi ikkinchi uchburchakning asosi bilan
yonma-yon joylashadi. Xamma uchburchaklarning asoslari o’lchanib qo’shilgandan sung, anatomik
va fiziologik kundalang kesimi katta chiqadi. Demak, bu muskulda kuch belgisi yaxshi ifodalangan.
Deltasimon muskulning payli uchlari ingichka buladi va suyakka birikish satxlari xam kichik yuzani
egallaydi. Ma’lumki, kichik satx orqali suyakka birikkan muskullarda chaqqonlik belgisi namoyon
etiladi. Demak, deltasimon muskulda xam kuch, xam chaqqonlik xususiyatlari yaxshi rivojlangan.
Shu sababli, organizmda deltasimon muskul eng xarakatchang muskul bo’lib, eng xarakatchang
elka bo’g’imini xamma xarakatlarini bajarilishini ta’minlaydi. Katta dumba muskulida esa, tolalari
parallel xolda joylashgan, dumg’aza suyakka birikish satxi katta bo’ladi. Shuning uchun, bu
muskulda faqat kuch sifati yaxshi rivojlangan bo’lib, tananing tik turish xolatini ta’minlab
beruvchi asosiy kuchli muskullardan biri xisoblanadi.
v) Muskullarning kuchi muskul tolalarining uzunligi bilan bog’liq. Muskulning eng kuchli qisqarish
qobiliyati tolalari uzunligining kvadratiga to’g’ri proporsional bo’ladi.
2) Muskulning kuchiga fiziologik faktorlar uz ta’sirini kursatadi
, muskullar tarkibida qanchalik kup
motoneyronlarning soni qanchalik kup bo’lsa, shunchalik muskulllarga tez impulslar etib keladi. Bir
vaqtda bir qancha muskul tolalari qo’zg’aladi, muskul katta yuklamali ish bajarishga tayyor bo’ladi.
3) Mexanik faktorlardan muskulning qisqarish
kuchining kattaligi va tezligi uning suyakka birikkan
qismidan tayanch nuqtasigacha bo’lgan masofaga bog’liq bo’ladi. Bu masofa qanchalik katta
bo’lsa, muskulning xarakat kuchi shunchalik katta bo’ladi. Masofa qanchalik kichik bo’lsa, xarakat
tezligi shunchalik katta bo’ladi. Demak, muskul kuchdan yutkanda, u masofa va tezlikdan yutkazadi
va aksincha – muskul tezlikdan va masofadan yutkanda, kuchdan yutkazadi. Muskul kuchiga
bo’g’im burchagini o’zgarishi xam xisobga olinadi. Bo’g’im burchagi o’zgarib borishi bilan bir
vaqtda muskul kuchining aylanma momenti o’zgarib boradi. Bo’g’im burchagi qanchalik katta
bo’lsa, muskulning qisqarish aylanma momenti shunchalik kichik bo’ladi. Xarakat jarayonida
bo’g’im burchagi kichrayib borgan sari, muskulning tortishuv kuchining elkasi ortib boradi.
Bo’g’im burchagi
180
140
100
80
Muskul tortishuv kuchining elkasi (mm)
11,5
26,9
43,5
45,5
Sport amaliyotida turli xarakatlar bajarilganda, qaysi muskul va qanday darajada xarakatda ishtirok
etishni aniqlashda elektromiografiya usuli qo’llaniladi. Muskullarning elektr aktivligi
aniqlangandan sung elektrmiografik kartalar tuziladi. Kuch talab etuvchi xarakatlar bajarilganda
aktiv muskullar guruxlarning zo’riqishi ularning turli uzunlikda bo’lishini talab etadi. Kuch
belgilarini rivojlantirish uchun, mashqlar jarayonini boshlashdan oldin, tayyorgarlik davrida
jismoniy mashqlarni chuzilgan va bo’shashgan xoldagi muskullarda olib borilishi lozim. Shunda
kuch ko’rsatkichlarining o’sish darajasi yuqori bo’ladi.
Aynan muskullarning qisqarish aylanma momentining kattaligi shu muskullar xarakatlantiruvchi
bo’g’imlarning yoki tananing xolatiga bog’liq. Kuch ishlatish vaqtida bo’g’imlarning yoki tananing
shu xarakatini amalga oshirish uchun nomuvofik xolatda bo’lishi, kuch momentining samarasiz
yoki notug’ri yunalishda ishlatilishiga olib keladi va kup xollarda sportchilarga travmalarga (lat
eyishga) sababchi bo’ladi. Shu sababli, sportchilar xarakat texnikasini aniq bajarishga va travmaga
olib keluvchi kritik xolatlarni cheklab o’tishga xarakat qiladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: