O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

4-mavzu: HASHAROTLARNING TERI QOPLAMASI VA MUSKUL TIZIMI. 
 
1.
Teri qoplamasi, uning tuzilishi, qatlamlari, kutikula, xitin. 
2.
Endoskelet.
3.
Teri bezlari, tana rangi pigmentlari va uni hasharotlar uchun ahamiyati.
4.
Muskul tizimi.
5.
Mushaklar va muskul tolalari tuzilishi. 
 
Hasharotlarning gavda qoplami - terisi mexanik va fizik ta’sirlardan himoya qiladi, skelet, 
muskullarning yopishish joyi vazifalarini bajaradi. Bundan tashqari, terida maxsus vazifalarni 
bajaruvchi bezlar ham joylashgan.
Hasharotlarning terisi 3 ta qavatdan iborat:
1. Kutikula.
2. Gipoderma. 
3. Bazal membrana.
1. Kutikula
terining tashqi qavati bo‘lib, gipodermadan hosil bo‘ladi. Kutikula tashqi 
skelet, muskullarning yopishish joyi, himoya qilish vazifalarini bajaradi.
Ichki qavat yoki prokutikula. Bu qavat epikutikulaning ostida bo‘ladi. Prokutikula ham 2 
qavatdan iborat: 1-ekzokutikula; 2-endokutikula.
Ekzokutikula hasharot gavdasiga qattiqlik beruvchi kutikulin, melanin va xitin 
moddalaridan iborat. Bu moddalar hasharot terisiga qattiqlik hususiyatini beradi.
Endokutikula tolasimon xitindan iborat bo‘lib, teri ostidagi gipodermadan hosil bo‘ladi.
 
Internet ma’lumoti: 
(
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD
)
Xitin
(
C
8
H
13
NO
5
)
n
(
fr.
 
chitine
, ot 
dr.-grech.
 χιτών: xiton – odejda, koja, obolochka) – 
prirodnoe soedinenie iz gruppы azotsoderjaщix 
polisaxaridov
. Ximicheskoe nazvanie: poli-N-
atsetil-D-glyukozo-2-amin, 
polimer
 iz ostatkov N-atsetilglyukozamina, svyazannыx mejdu soboy β-
(1→4)-glikozidnыmi svyazyami. 
Osnovnoy 
komponent 
ekzoskeleta
 (
kutikulы
) 
chlenistonogix 
i 
ryada 
drugix 
bespozvonochnыx, vxodit v sostav 
kletochnoy stenki
 gribov. 
CHistыy xitin vpervыe vыdelen iz vneshnix obolochek 
tarantulov
. Termin bыl predlojen 
fransuzskim uchyonыm A. Ode, issledovavshim narujnыy pokrov 
nasekomыx
, v 
1823 godu
. 
Struktura xitina bыla otkrыta v 1929 godu 
Albertom Xofmannom
[2]
. 
Xitin – odin iz naibolee rasprostranyonnыx v prirode 
polisaxaridov
 - kajdыy god 
na 
Zemle
 v jivыx organizmax obrazuetsya i razlagaetsya okolo 10 milliardov tonn xitina. 
2. Gipoderma 
kutikulaning ostida bir qator epiteliy hujayralaridan iborat bo‘lgan qavatdir. 
Gipodermaning yosh hujayralari ustki tomondan cho‘zilib, protoplazmatik iplarga aylanadi, ulardan 
keyinchalik kutikula qavati hosil bo‘ladi. Bundan tashqari, gipoderma lichinka suyuqligi ajratadi. 
SHundan so‘ng po‘st tashlash sodir bo‘ladi.