O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati



Download 16,18 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/165
Sana21.04.2022
Hajmi16,18 Mb.
#570093
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   165
Bog'liq
QkpYhJ08PPUGEBGSyzeejz5Djsujhi4K0atZIk0i

Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021


O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
17
jarayonini tezlashtirgan [5].
Jizzax viloyatning umumiy yer maydoni 
21,2 ming km2, aholisi 1,301 ming kishi, iqlimi
mo‘tadil, asosiy qismini chala cho‘l, past 
tekisliklar, adir va tog‘lar egallagan.
Tadqiqot ob’ekti va uslublari.
Jizzax 
viloyatidagi bosh kollektor zovur suvlari va 
ularning minerallashganlik darajasi hisoblanadi. 
Tadqiqot uslublar asosini amaliyotda umum qabul 
qilingan uslublar tashkil etiladi.
Tadqiqot natijalari va ularning
muhokamasi. 
Jizzax
 
viloyat yer usti va yer osti 
suv resurslari miqdori va sifatining pasayishi, 
sug‘oriladigan yerlar meliorativ holatining 
yomonlashuvi kabi muammolarni o‘zida keskin 
namoyon etayotgan hududlardan biridir.
Fizik-kimyoviy va statistik usullardan 
foydalangan holda viloyatning kollektor-zovur 
suvlarining xossa xususiyatlarini kompleks 
o‘rganib, sug‘oriladigan yerlardan oqilona 
foydalanishga takliflar berish.
Viloyatning suv ta’minoti transchegaraviy 
xarakterga ega, ko‘p jihatdan Qirg‘iziston va 
Tojikiston respublikalaridan keladigan suv 
miqdoriga bog‘liq. Viloyatda yiliga o‘rtacha 
Sirdaryo daryosidan 1890 mln m3, Zarafshon 
daryosidan 1050 mln m3 va Sangzor daryosidan 
100 mln m3 suv olib ishlatiladi. 2000–2020 yillar 
davomida irrigatsiya maqsadlarida ishlatilgan suv 
miqdori 2644 mln m3 dan 2854 mln m3 gacha o‘zgarib 
turgan. Sirdaryo suvi minerallashganlik darajasi 
o‘rtacha 1166,6 mg/l-ni va Zarafshon daryosi 
347,5 mg/l –ni tashkil qilgan [5].
Viloyatning 
umumiy 
sug‘oriladigan 
maydoni 300547 ga ni tashkil qilib asosan paxta, 
g‘alla mahsulotlari hamda meva, sabzavot, poliz 
va uzum etishtiriladi. Sug‘oriladigan tuproq turlari 
– cho‘l tuproq, qum va kulrang-jigarrang tuproqlar 
bo‘lib gumus miqdori kam 1-2% ni tashkil qiladi.
Mazkur tadqiqotda hududiy gidrogeologik 
va melioratsiya ekspeditsiyasi hamda maqola
mualliflari tomonidan dala ekspeditsiyalari 
natijasida olingan yer usti va yer osti sizot
suvlari, sug‘oriladigan tuproq namunalari analiz 
va tahlil qilinib statistik qayta ishlangan. Ushbu 
ekspeditsiyalar yer osti sizot suvlari sathini, 
tuproq sho‘rlanishi va mineralizatsiyasini nazorat 
qiladi [5]. Yer osti sizot suvlarini monitoring 
qilish stansiyalari qum-gravelli filtrlar bilan 
to‘ldirilgan quvur (ichki diametri 90-110 mm, 
uzunligi 3-6 m) bilan jihozlangan. Yer osti sizot 
suvlari minerallashuvi darajasi Priklonskiy usulida 
baholangan [9]. 
Keyingi yillarda kuzatilayotgan iqlim 
o‘zgarishlari (haroratning ko‘tarilishi va “issiqxona” 
effekti), Markaziy Osiyo muzliklaridan kelayotgan 
daryolar suvi oqimi miqdorining kamayishi tez-
tez takrorlanib turayotgan qurg‘oqchilik sug‘orish 
maqsadlari uchun ishlatilayotgan suv resurslarini 
ko‘proq talab qilmoqda [9].
Sug‘orish uchun ishlatiladigan suv 
miqdori haqiqiy asoslangan talab asosida emas, 
balki ortiqcha miqdorda ishlatilsa, sug‘oriladigan 
tuproqlarda suvning ortiqcha miqdori to‘planadi 
va ortiqcha suv sug‘oriladigan maydonlardan 
tabiiy ravishda oqib chiqib ketishi qiyinlashadi, 
tuproqlarning 
unumdorligini 
pasaytiradi, 
botqoqlanishiga olib keladi [10].
O‘zbekistonda sug‘oriladigan maydonlar 
qishloq xo‘jaligi yerlarining 15% ini tashkil 
qilsada, lekin qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining 
90% i shu yerlar hissasiga to‘g‘ri keladi [11]. 
Yer osti sizot suvlarining to‘yinishi manbai 
sug‘orishga ishlatilgan suvlarning sug‘oriladigan 
yer maydonlaridagi tuproqning pastki qatlamlariga, 
infiltratsiya (shimilish) orqali o‘tishidir. Bu faktor 
sizot suvlari to‘yinadigan manbalarning 90-95% 
ini tashkil etadi [12].
Jizzax bosh kollektori (JBK) Sirdaryo 
viloyati Mirzaobod tumani hududidan boshlandi, 
umumiy uzunligi 77,96 km. Sirdaryo viloyatining 
Mirzaobod, Xovos tumanlaridagi sug‘oriladigan 
maydoni 8460 ga JBK-ning umumiy sug‘oriladigan
maydoni 80,021 ming ga. Jizzax viloyatining 
Zomin tumanidan 17720 ga, Zarbdor tumanidan 
28900 ga, Zafarobod tumanidan 12008 gektar, 
Sh.Rashidov tumanidan 12933 ga. Jizzax bosh 
zovuri suvining sifatini baholash maqsadida uning 
bosh, o‘rta va quyi qismlaridan namunalar olindi. 
JBK o‘rtacha yillik suv sarf va 
mineralizatsiyasining 2000, 2005, 2010, 2015 
va 2020 yillar davomida o‘zgarish dinamikasi 
1-rasmda ko‘rsatilgan. Umumiy suv miqdori
2000 yilda o‘rtacha 9,02 m3/s; 2005 da 
13,6 m3/s; 2010 da 6,7 m3/s va 2015-2020 yillarda 
10-11 m3/s atrofida o‘zgarib turgan. 2005 yilning 
bahor fasli seryog‘in bo‘lib (524,5 mm) Zomin tog‘ 
yonbag‘irlaridan oqib tushgan yomg‘ir suvlarining 

Download 16,18 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   165




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish