O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

R.A.Kulmatov
K.f.d., professor
J.M.Muxammadiyev
Magistrant
O‘zbekiston Milliy universiteti
Annotatsiya. 
Ushbu maqolada fizik-kimyoviy va statistik usullardan foydalanib viloyatning kollektor-zovur suvlarining 
xossa xususiyatlarini kompleks o‘rganib sug‘oriladigan yerlardan oqilona foydalanishga takliflar berilgan.
Kalit so‘z: 
minerallashganlik darajasi, irrigatsiya, kollektor-zovur, m3/s, mln. m3, mg/l, azot nitrit, azot nitrat, azot 
ammoniy, temir, fosfat, xrom, neft, fenol, ftor.
Аннотация.
 В данной статье дано внесение предложений по рациональному использованию орошаемых 
земель путем комплексного изучения особенностей строения коллекторно-канавных вод региона физико-хими-
ческими и статистическими методами.
Ключевое слова:
 минерализация, ирригация, коллектор-дренаж, м3/с, млн. м3, мг/л, нитрит азота, нитрат 
азота, аммоний азота, железо, фосфат, хром, нефть, фенол, фтор.
Annotation.
 In this article was given making proposals for the rational use of irrigated lands through a comprehensive 
study of the structural features of the collector-drenage waters of the region by physico-chemical and statistical methods.
 
Keyword:
mineralization, irrigation, reservoirs, m3/s, million m3, mg/l, nitrogen nitrite, nitrogen nitrate, nitrogen 
ammonium, iron, phosphate, chromium, petroleum, phenol, fluorine.
Kirish. 
Iqlim o‘zgarishi sharoitida, yuqori 
darajadagi sug‘oriladigan dehqonchilik faoliyati 
tufayli Orol dengizi havzasi mamlakatlarining, 
ayniqsa Turkmaniston, O‘zbekiston va Janubiy 
Qozog‘istonning sug‘oriladigan yerlari ikkilamchi 
sho‘rlanishi uchun yuqori darajadagi tabiiy 
moyillikka ega hududlardir [1,5]. Ekstensiv 
ravishda sug‘oriladigan yerlardan foydalanish, 
irrigatsiya va kollektor-zovur tarmoqlarining yaxshi 
ishlamasligi yer osti sizot suvlari mineralizatsiyasi 
darajasining 
oshishi, 
natijada 
so‘nggi 
20-25 yil davomida sug‘oriladigan yerlar meliorativ 
holatining keskin yomonlashuviga olib kelgan 
[2, 3].
O‘zbekistonda 
sho‘rlangan 
yerlar 
sug‘oriladigan yerlarning 50,7% ni tashkil etadi, 
shundan kuchsiz sho‘rlagan yerlar – 31,4% ni, 
o‘rtacha sho‘rlagan yerlar – 15,5% ni, kuchli 
sho‘rlagan yerlar – 3,8% ni tashkil etgan [4].
Hosildorlikning oshirilishi (masalan, paxta 
uchun 10-15%), odatda, mineral o‘g‘itlarning 
ko‘p ishlatilishi hisobiga erishilgan. Ammo 
mineral o‘g‘itlarning katta miqdorda ishlatilishi 
(asosan tarkibida azot bo‘lgan) ham tuproqlar 
sho‘rlanishiga olib kelgan, sho‘r yuvish uchun 
qo‘shimcha suv resurslarini talab etgan, bu esa 
yer osti sizot suvlari sathi va mineralizatsiyasini
oshirib sug‘oriladigan tuproqlar sho‘rlanish