Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Klinik manzarasi.  Ushbu  turdagi  zaharli  moddalar  ta’sirida 

5–10  soniya  o‘tiboq  ko‘zda  yoshlanish,  qamashish,  achishish 

va  og‘riq,  bosh  og‘rig‘i  boshlanadi.  Og‘riq  ko‘zni  yumganda 

kamayadi,  ochganda  esa  ko‘payadi.  Bu  belgilarning  qanchalik 

darajada  kuchli  bo‘lishi  zaharlangan  hududda  qancha  muddat 

bo‘lishga bog‘liq. 

Yengil  darajada  zaharlanishda  ko‘zning  biroz  achishishi, 

yoshlanishning  uncha  kuchli  bo‘lmasligi,  biroz  qizarish  kuzatiladi. 

Bu  belgilarning  barchasi  zaharli  hududdan  chiqqandan  so‘ng 

yo‘qoladi. Nafas yo‘llarining ta’sirlanishi kuzatilmaydi. 

O‘rta  darajadagi  zaharlanishda  ko‘zning  ta’sirlanishi  kuchli 

bo‘lib,  konyunktivit,  qovoqlar  spazmi,  yorug‘likdan  qo‘rqish, 

ko‘zning  ko‘p  miqdorda  yoshlanishi,  ko‘z  soqqasida  og‘riqlar 

kuzatiladi.  Bu  belgilar  zaharli  hududdan  chiqqandan  keyin  ham 

bir  necha  soat  davomida  saqlanib  turadi.  Keyin  hech  bir  asoratsiz 

yo‘qolib ketadi. 

Og‘ir darajada zaharlanish sodir bo‘lganida ko‘zning ta’sirlanishi 

va  kuchli  bosh  og‘rig‘idan  tashqari  umumiy  zaharlanish  belgilari 

ham  kuzatiladi.  Jabrlanganlarda  ko‘zning  zararlanishidan  tashqari 

tomoqning  achishishi,  burundan  shilliq  oqishi,  ko‘p  miqdorda 

balg‘am ajraladigan yo‘tal, tovushning xirillab qolishlari kuzatiladi. 

Bu belgilarga kuchli bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, ko‘ngil aynishi, 

ba’zida  qusish,  umumiy  lanjliklar  ham  qo‘shilishi  mumkin.  Og‘ir 

darajada  zaharlanishning  davomiyligi  4–5  kunni  tashkil  qiladi. 

Biroq asorat va oqibatlar kuzatilmaydi. 

---

61

CS yuqoridagilarga nisbatan kuchliroq reflektor ta’sir ko‘rsatadi. 

U  ham  ko‘zdan  ko‘p  miqdorda  yosh  oqtirishidan  tashqari,  nafas 

olishning  ancha  og‘irlashishiga,  yo‘tal,  ko‘ngil  aynishi,  to‘xtovsiz 

qusish,  terining  ta’sirlanishlarini  keltirib  chiqaradi.  Bu  gazning 

yoshlantirishdan tashqari yuqori nafas yo‘llarini ta’sirlantirishi ham 

kuchli  rivojlangan.  Shu  jihati  bilan  ta’sirlovchi  xususiyatga  ega 

bo‘lgan  zaharli  moddalarga  o‘xshab  ketadi.  Biroq  ulardan  ko‘zni 

zararlashi bilan farq qiladi. 

Ko‘zga  ta’sir  qiluvchi  ushbu  zaharli  moddalar  bilan 

zaharlanishning 

tashxisi  hech  bir  qiyinchilik  tug‘dirmaydi.  Bu 

turdagi  zaharli  moddalar  uchun  zararlangan  hududdan  chiqqan 

zahoti zaharlanish belgilarining tezda kamayib borishi xos.