|
Ta’sir mexanizmi. Organizmga ta’siri oshqozon-ichak tizimi
orqali, aerozol holda nafas a’zolari orqali va har xil yo‘llar bilan
qonga tushganda namoyon bo‘ladi. DLK juda tez – bir necha
daqiqa ichida ichki a’zolarga o‘tadi. Uning asosiy qismi, ya’ni 70%
ichaklarga, 0,02% bosh miyaga yetib boradi.
Klinik manzarasi. DLK organizmga tushganida uning ta’sir
kuchi 1–2 soat ichida eng yuqori ko‘rsatkichga yetib, 6–12 soat
davomida saqlanib turadi. Ta’sir kuchi modda miqdori, shart-sharoit,
odamning ichki tuyg‘ulariga qarab har xil bo‘lishi mumkin.
DLKning organizmga ruhiy ta’siri quyidagicha kechadi. Agar
kayfiyatsiz odam ushbu modda ta’siriga tushsa unda salbiy his-
tuyg‘ular paydo bo‘ladi. Bu rang va tovush, narsalar va odamlarni,
umuman borliq olamni boshqacha qabul qilish, vaqt davomiyligini
his qila bilmaslikda o‘z aksini topadi, atrofdagi barcha narsalar
«suzayotgan» va «nafas olayotgandek» tuyulib, bu taassurot doimiy
ravishda o‘zgarib turadi. Ko‘zini yumganida esa ko‘z oldida
chiroyli rangdor hoshiyalar paydo bo‘ladi. Kuchiga kuch qo‘shiladi.
Kayfiyati ko‘tariladi. Atrofdagi hamma narsa shunchalik noodatiy
va g‘alati tuyuladiki buni ko‘pchilik odamlar o‘zlaridagi ruhiy
uyg‘onish deb qabul qilishadi.
DLK ta’sirida miyada paydo bo‘lgan har qanday fikr, his-
hayajon hayratlanarli darajada kuchayib ketadi. Bunday kuchli his-
hayajonlar oqibatida ba’zi odamlarning xarakteri o‘zgarib qolishi,
ya’ni dunyoqarashi butunlay boshqacha bo‘lgan yangi bir shaxsga
aylanib qolishi mumkin.
DLKning organizmga fiziologik ta’siri 3 bosqichga bo‘linadi:
boshlang‘ich, psixoz va tuzalish davri. Boshlang‘ich davr 15–20
daqiqadan so‘ng boshlanib, bu davr charchoq, ichki bezovtalik,
vahima, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, yurak sohasida noxush og‘riq,
qo‘llarning titrashi bilan ta’riflanadi. Bundan tashqari, terining
qizarishi yoki oqarishi, so‘lak oqishi, qorachiqning kengayishi, tomir
50
urishining tezlashishi, nafas olishning sekinlashishi, muvozanatning
buzilishi kuzatiladi. Bu davrning davomiyligi 30–90 daqiqani
tashkil qiladi.
Psixoz davri ruhiy holat va odamning o‘zini tutishidagi o‘zgarishlar
bilan xarakterlanadi. Ba’zi odamlarda xavotir, kayfiyatsizlik va
tushkunlik holati ustunlik qilsa, boshqalarida kayfiyat ko‘tarilib,
hech bir sababsiz quvonish, kulish holati kuzatiladi. Bu davrda
jabrlanganlar lanj, ishtiyoqsiz holatda bo‘lishlari ham, aksincha
haddan tashqari faol bo‘lishlari ham mumkin. Bundan tashqari,
ularga har xil narsa ko‘rinishi va eshitilishi ham mumkin. Bunda
borliqni qabul qilish o‘zgarib jabrlanuvchiga xuddi rang tovush
chiqarayotgandek, musiqa hid chiqarayotgandek tuyuladi. Vaqt va
makonni his qilish buziladi. O‘zining qaysi vaqtda, qayerda ekanini
bilmaydi. Kayfiyat xushchaqchaqlik holatidan tushkunlik holatigacha
va aksincha, o‘zgarib turishi mumkin. Ba’zida tushkunlik holati
o‘zini o‘ldirishga harakatgacha yetib boradi. Ko‘pchilik o‘zlarini
ta’qib ostiga tushib qolgandek his qilishadi. Bunday hollarda
ular hech kimga ishonmay, jizzaki bo‘lib qolishadi. Bu davrning
davomiyligi 5–8 soatni tashkil qiladi.
Xotira faqat kuchli zaharlanishlardagina zarar ko‘radi.
Psixoz DLKning 0,0005 mg/kg va undan yuqori miqdorida
rivojlanadi. 0,2 mg/kg miqdori esa o‘limga sabab bo‘ladi.
DLK ta’sirida organizmda fiziologik reaksiya ham kuzatilib, bu
tana haroratining oshishi, so‘lak va terning ko‘p ajralib chiqishi,
yurakning noravon urishi, reflekslar faolligining oshishi, ko‘z
qorachig‘ining kengayib ketishi, terining «tovuqbadan» ko‘rinishga
kelishi bilan ta’riflanadi. Bundan tashqari, ko‘ngil aynishi, bosh
aylanishi, kayfiyatning to‘satdan keskin o‘zgarishi, vaqtinchalik
daltonizm (ranglarni farqlay olmaslik) kabi belgilar kuzatilishi
mumkin.
DLK salbiy psixologik ta’sir ko‘rsatganida qon bosimining
keskin o‘zgarib ketishi, nafas olishning qiyinlashishi, hech bir
sababsiz qo‘rquv, ikkinchi kundan boshlab jismoniy faollikning
susayishi kuzatilishi mumkin.
51
DLK ta’sirida sodir bo‘lgan his-hayajon haqidagi taassurotlar
uzoq vaqt davomida inson xotirasida qolib ketadi. Xotirani yo‘qotish
holatlari uchramaydi.
DLKni uzoq vaqt davomida qabul qilish natijasida ruhiyat bilan
bog‘liq biror-bir surunkali kasallik rivojlanmaydi. Biroq DLK qabul
qilingan paytda ruhiyatning o‘zgarishi natijasida avtotransport yoki
boshqa mexanizmlarni boshqarish bilan bog‘liq jarohatlar sodir
bo‘lishi mumkin.
DLK keltirib chiqaradigan yana bir salbiy ta’sir bu odamning
to‘satdan, hech bir sababsiz DLK qabul qilgan paytdagi holatga
tushib qolishi hisoblanadi. Bunday holat DLK qabul qilganlarning
har to‘rtinchisida kuzatiladi. Ruhiyatdagi bunday o‘zgarish inson
organizmining bo‘lib o‘tgan voqealarni qayta tiklash xususiyati
bilan bog‘liq.
Tashxis DLK bilan zaharlanishda paydo bo‘ladigan uyqusizlik,
tana harorati va qon bosimining ko‘tarilishi, ishtahaning yo‘qolishi,
oyoq va qo‘llarning titrashi, ko‘z qorachig‘ining kengayishi,
shuningdek, ruhiy holatdagi kuchli bezovtalik, gaplardagi
chalkashlik, kayfiyatning to‘satdan o‘zgarib qolishi, qo‘rquv va
o‘zini nazorat qila olmaslikka asoslanib qo‘yiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
