Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

борлигини 
кўрсатади.
Нутқнинг бу турлари маълум қоидалар 
асосида шакл-
1 Букда «сўз» термини орқали 
нутқ
кўзда тутилмоқда,
2 
Беруний.
Тзнланган асарлар. III том, 1982, 64- бет.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ланади. Наср наҳв қонун-қоидалари, назм аруз талаб-
ларига биноан тузилади. Арузга қараганда наҳвнинг
таъсир доираси кенг, у наср учун ҳам, назм учун ҳам
зарур. Беруний ёзади: «Наҳв насрда ва 
аруз назмда
(айтилган) сўзнинг меъёрини ўлчовчи ва хатосини туза-
тувчи аниҳ иккита мезон бўлиб қолди, лекин наҳв бу-
лар иккисининг умумийроғидир, 
чунки 
у насрни ҳам
назмни ҳам биргаликда ўэ ичига қамраб олади»1.
Беруний шакл ва мазмун бирлигига катта аҳамият
беради. Шакл мазмунга хизмат ҳилнши 
керак. Маз-
мунсиз ҳар қандай чиройли шакл ҳам эл орасида эъти-
бор қозонмайди. Нутқнинг насрий шаклида ҳам назмий
шаклида ҳам мазмун бош мезондир. Нутқ ўзининг ҳар
пккн шаклида ҳам сўзловчи ўз олдига қўйган маънони
(фикрни) ифодалаши шарт. Олим ёэади: «Сўнгра сўз
мана шу икки қисмда (наср ва назмда) ҳам сўзловчи
мақсад қилган маънодан иборат бўлиб қолади»1
 2. Нас-
рий ёки назмий нутқда мазмун (маъно) бор ёкн йўқли-
гинн билиш тузилган гапларни бир-бнри 
билан қиёс-
лаш орқали аниқланади. Бу вазифанн мантиқ фани ўз
бўйнига олади: «... агар (бирор) маънога эга (жумла-
лар) тузилиб, улар (бир-бири) 
билан 
қиёс қилинса,
уларда (маълум) маъно топилади ёки у инкор 
қили-
нади»3.
«Хуллас, яхши нутқ тузиш учун наҳв, аруз, мантиқ