Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

ниҳоятда за
рурдир.
Тил нормаси даврий характерга 
эгадир. У маълум
вақт ўтиши билан аста-секин янгиланиб боради. Ундан
айрим тил белгилари чиқиб кетганидек, янги белгилар
ҳам пайдо бўлиб туради. Нормага хос баъзи нарсалар
камроқ, баъзилари узоқ даврлар қўлланадилар. Узбек
тили тарихида норма саналиб 
келган эгачи, ини, оға,
тағойи каби сўэлар бугунги кунда нормадан ташқари-
дир. Чунки уларнинг ўрнида опа, ука, ака, тоға сўзлари
қўлланмоқда. Баъзан эски ва янги норматив ҳодисалар
маълум данрларда ёнма-ён (параллел) 
яшаши мум-
кин
Тил нормаси ҳамма вақт ҳаракатда 
ға фаолиятда
бўлади Парадигма (тилдаги имконнятлар) пинг у ёки
40
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бу аъзоснни танлашда ёки сўзнинг 
синтагматик (тил
имконият.паридап шароитга мос фойдалаииш) 
имко-
пиятларнн танлашда норма асосий бошқарувчилик (ре-
гуляторлнк) ролини бажаради. Нутқ муаллифига бу
тўгри, бу нотўғри ёки бу ўринли, мана бу ўринсиэ ва
ҳоказо қабилида буйруқ бериб 
туради. Нутқда муал-
лцф томонндан қандай танлаш бўлиши 
кераклигини
норма белгилайди. Масалан, ўэбек тилн талаффуз им-
кониитлари 
(парадигматикаси) да чўйхўна, 
чайхана,
чойхона шаклларн мавжуд. Улардан 
қайси бири мос
эканлигнни норма белгилайди, яъни 
«чойхона» сўзи-
нинг биринчн бўғинидаги унлн 
товушни парадигма ў,
ёки о, ёки а, икккнчи бўғинидаги унлини ў, ёкио, ёкиа
тарэида талаф|фуз этиш имконини беради