Кирисиў. Жеке раўажланыў биологиясы пәниның раўажланыў

 
Қайта қәнигелесиў ушын бластомерлер арасындағы тийисиў 
тәсирлериниң әҳмийети 
 
Бөлшеклениўдиң 
екинши 
бөлиниўинде 
жүдә 
көп 
түрлердиң 
бластомерлеринде келип шыққан мәйек қарықшалары өзиниң меридионаллық 
ақырлары менен бириниң үстине бири тирелип тарамайды. Келип шыққан төрт 
бластомердиң нәтийжесинде екеўи анималь ямаса вегетатив полюста, тек еки 
басқа бластомер менен шегараланады, ал еки басқа бластомердиң ҳәр қайсысы 
үш қоңсы бластомерлерге ийе. Мысалы анималлық ҳәм вегетатив полюслерде 
еки бластомердиң ҳәр бири еки, ал басқа биреўи үш қоңсы бластомерлерге ийе. 
Спираллық емес бөлшеклениўши мәйек типлеринде бундай өзгешеликлер 
болса да булар бластомерлердиң тәғдирин белгилеўде әҳмийети жоқ. 
Спирал бөлшеклениўши формаларда басқа жағдайға ийе. Тең 
бөлшекленетуғын моллюскаларда вегетатив полюстеги бластомерлер арасында 
үстинен кетиў ҳәм анималлық бластомерлер менен тийисиў ушын «гүрес» 
кетеди. Бул гүресте жеңиўге үш қоңсысы бар бластомерлердиң урпақлары 
табысқа ийе болады. Булардың ишинде қайсысы жеңетуғыны әдептен 
белгиленбеген болса керек. 
Усыған байланыслы бөлшеклениўдиң бөлиниўи басланаман дегенше үш 
қоңсы бар бластомерли мәйектиң қайсы бөлиминен келип шығатуғынын 
алдыннан билиў мүмкин емес. Бул пүтинлей бөлшеклениўдиң бөлиниў қарығы 
бағдарына ғәрезли болады. Егер биринши бөлиниўдиң бағдарын қысыў арқалы 
басқа жағдайға бурсақ, онда үш қоңсы бар бластомерлер ооплазманың басқа 
бөлимлеринде де келип шығады, бул тәжирийбе бластомерлердиң келеси 
тәғдирин бөлшеклениў этиологиясын билиўде үлкен әҳмийетке ийе. 
Бластомерлер тийисиўин анықлаўда морфогенетикалық әҳмийетке ийе бир 
қанша мысалларды қараймыз. Айырым моллюскалардың раўажланыў 
дәўиринде 30 белгиси менен белгиленген бластомерлер үлкенлиги жағынан бир 
қанша үлкейип барлық бластомерлер менен тийисиў болады. Кейин бул 
бластомерлер мезодермаға ҳәм эктодерманың көпшилик бөлимине баслама 
береди. Буннан басқа бул анималлық бластомерлерге, олардың раўажланыўы 
ушын керекли факторларды береди. 
Бирақ бул бластомерлер өзиниң хызмети жағынан басқалар менен де 
алмасыўы мүмкин, егер кейин сондай тийиссе, онда ол сондай 
морфогенетикалық жағдайға ийе болады. Дөнгелек қуртлардың үш 

---

57 
бөлиниўинен кейинги сондай бластомерлер бөлинип шығып, басқа 
бластомерлер менен қоршалып кейин эктодерманы береди. Бундай бир қанша 
айланба бластомерлер артыўы менен болатуғын ҳәрекетлерди бластуляциялық 
ҳәрекетлердиң ерте бағдарлаўшысы деп қараўға болады.