R. I. Toshmuhamedov

Birinchi sinf vakillari asosan bir xildagi sporalar hosil qilsa, ikkinchi sinf vakil­
lari esa katta-kichik har xil sporalar hosil qiladi, shuning uchun ham gametofitlari
ayrim jinsli.
Topshiriqlar
1. Ma’lum bir turkum turini morfologik izohlash va uning tuzilishini (barg, spo-
rofilli boshoqcha o ‘qi, sporangiyali sporofillar va spora) chizib olish.
2. Plaun va selaginella sporasining unib chiqishidan boshlab sporofit va uni
spora saqlovchi boshoqcha hosil bo‘lishigacha kuzatiladigan o ‘zgarishlar, hayotiy
sikllarini sxematik holda ifodalash, ulami taqqoslash.
Ish tartibi
a) 
Plaunlaming o ‘ziga xos belgilarini cho‘qmoq plauni misolida ko‘rib chiqa-
miz. Bu plaun doimiy yashil bo‘lgan 2-3 metr, yotib o ‘suvchi va undan vertikal
shoxlangan novdaga ega o‘simlik bo‘lib, ignabargli o‘rmon zonasida keng tarqal­
gan. Poyasi yumaloq, barglari ketma-ket joylashgan. Barg plastinkasi cho‘zinchoq
bo‘lib, uzun ingichka tola bilan tugallanganligi kuzatiladi (37-rasm).
So‘ngra sporasaqlovchi boshoqcha tuzilishi, joylashishi bilan tanishamiz.
Boshoqchalar uzun oyoqchada 2 tadan, ba’zi hollarda esa 3-5 tadan joylashgan.
Boshoq silindr shaklida bo‘lib, o ‘q va unda zich joylashgan sporofillardan iborat.
Sporofillar shakli va tuzilishi jihatidan vegetativ barglardan farqlanadi. U tangacha­
simon uchburchak shaklda bo‘lib, uchi bir oz tepaga qaragan, o ‘ikir uchli.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

37-rasm. Plaunlarning hayotiy sikli (Lycopodium turk.):
M - meyoz
Kuzatib bo‘lingach, boshoqchaning bir qismi, sporangiyali sporofil chizib olina­
di. Boshoqchaning tuzilishini mavjud bo‘lgan doimiy preparat orqali ham kuzatish