R. I. Toshmuhamedov

dorsimonlar sinfi vakillari nihoyatda keng tarqalgan.
Sinfning qarag‘aydoshlar (Pinaceae) oilasiga mansub bo‘lgan oddiy qarag‘ay
(Pinus silvestris) va sarvdoshlar oilasi vakili hisoblangan archalar (Juniperus) tur-
kumining tuzilishi va taraqqiyot sikllari bilan tanishamiz (44-45-rasm ). Sarvdosh­
lar oilasi vakillarining barglari qarama-qarshi yoki halqalanib joylashgan daraxt
va butalardan iborat. Barglari ko‘pincha tangachasimon, ba’zan esa ignasimon,
bir uylik yoki ikki uylik o'simliklardir. Urug‘chi qubbalaming urug‘ tangachasi
qoplovchi tangacha bilan qo‘shilib qubbasimon qobiq hosil qiladi, uning ichida
1-3 dona urug‘kurtak bo‘ladi. Mikrosporafillari qisqa ipdan va 3 -6 ta mikrospo-
rangiy bo‘lgan kengaygan qismdan iborat. Archa qubbalari rezavorsimon b o‘lib.
sharga o ‘xshash, ichida 1 dan 10 tagacha urug‘ bo‘lib, ikkinchi yoki uchinchi yili
yetiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

44-rasm. Ninabargsimonlar yoki qubbadorsimonlar (Pinus sulvestris)ning hayotiy
sikli: M - meyoz.
Topshiriqlar
1. Erkak va urg‘ochi qubbalarga ega b o‘lgan novda bilan tanishiladi. Qubbalar
tuzilishi va qismlari o ‘rganiladi va chizib olinadi (oddiy qarag‘ay misolida).
2. Oddiy qarag‘ay va archa qubbalaridagi farqlar va o ‘xshash belgilarni o ‘r-
ganish.
3. Qubbadorsimonlar sinfi vakillarining barg tuzilishi va poyaga joylashishi aso­
sida farq qila bilish.
Ish tartibi
1. 
Erkak qubba lupada ko‘riladi. Alohida sporofill nina bilan ajratib olinib, lu-
pada k o‘riladi. Sporofillning ostki tomonida nima borligi, makrosporangiy qanday
shaklda ekanligi aniqlanadi.
Sporangiy ichida ona hujayralar bo‘lib, ulaming reduksion bo‘linishi natijasida