Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

14 – маъруза 
 
IP ИНТЕРНЕТ ПРОТОКОЛИ – ТАРМОҚ ДАРАЖАСИДАГИ АСОСИЙ 
ПРОТОКОЛ 
Режа: 
14.1. Тармоқ даражаси функциялари 
14.2. Интернет – протокол 
14.3. Дейтаграмма формати 
14.4. IP – дейтаграммалар фрагментацияси 
14.1. Тармоқ даражасидаги функциялар 
 
Бу маърузада биз тармоқ даражаси хостлар орасида алоқа хизматларини 
қандай қилиб амалга оширишни кўриб чиқамиз. Транспорт даражасидан 
фарқли равишда тармоқ даражасининг “бўлаги” тармоқнинг ҳар бир хостида 
ва маршрутизаторида иштирок этишини кўрамиз. Шу туфайли тармоқ 
даражасидаги протоколлар энг мураккаб протоколлардан бири (ва шунинг 
учун ҳам энг қизиқарлиларидан бири) бўлиб ҳисобланади. 
14.1 – расмда иккита Н1 ва Н2 хостли ва Н1 хостдан Н2 хостигача 
бўлган йўлда бир нечта маршрутизаторлари бўлган оддий тармоқнинг 
схемаси тасвирланган. Фараз қилайлик, Н1 хост Н2 хостга ахборот 
узатаётган бўлсин. Бу хостларда ва оралиқ маршрутизаторларда тармоқ 
даражасининг ролини (ўрнини) кўриб чиқамиз. Н1 хостнинг тармоқ даражаси 
сегментларни қабул қилиб олади, ҳар бир сегментни дейтаграммага 
инкапсулалайди (тармоқ даражасининг алмашув бирлиги), шундан сўнг 
дейтаграммаларни уларнинг адресати йўлига жўнатади. Қабул қилувчи Н2 
хостда 
тармоқ 
даражаси 
дейтаграммаларни 
ўзининг 
энг 
яқин 
маршрутизаторларидан 
(мазкур 
ҳолда 
R2 
дан) 
олади, 
транспорт 
даражасидаги сегментларни тортиб олади ва уларни Н2 хостининг транспорт 
даражасига етказиб беради. Маршрутизаторларнинг асосий вазифаси 
дейтаграммалпрни кирши алоқа линияларидан чиқиш линияларига томон 
“силжитишдан” иборат. 141.1 – маршрутизаторлар протоколларнинг 
қисқартирилган стеки билан, яъни тармоқдан юқори даражаларсиз 
кўрсатилганига эътиблор қилинг, чунки маршрутизаторларда татбиқий 
(амалий) ва транспорт даражаларидаги протоколлар ишламайди (назорат 
қилиш вазифаларини истисно қилган холда). 
Шундай қилиб, тармоқ даражасининг роли алдамчи тарзда оддийдир – 
пакетларни узатувчи хостдан қабул қилувчига силжитиш (кўчириш)дир. 
Бунинг учун тармоқ даражасининг учта мухим функциясини ажратиш 
мумкин. 

---

123 

Маълумотларни силжитиш
. Пакет маршрутизаторнинг киришига 
етиб келганда маршрутизатор уни тегишли чиқиш линиясига 
кўчириши керак. Масалан, Н1 хостдан R2 маршрутизаторига етиб 
келадиган 
пакет 
Н2 
хостга 
томон 
йўлдан 
кейинги 
маршрутизаторга узатилиши керак. 

Йўлни аниқлаш
. Тармоқ даражаси пакетлар жўнатувчидан қабул 
қилиб олувчига қараб борадиганмаршрутини (йўналишини) ёки 
йўлни 
аниқлаши 
керак. 
Бу 
маршрутларни 
ҳисобловчи 
алгоритимлар 
маршрутлаштириш алгоритимлари
деб аталади. 
Маршрутлаштириш алгоритими, масалан , пакетларнинг Н1 
хостидан Н2 хостига тамон харакатланадиган йўлни белгилаб 
беради. 
14.1 – расм. Тармоқ даражаси. 

---

124 
“Маршрутлаштириш” ва “маълумотларни силжитиш” амалларини 
кўпчилик 
муаллифлар 
чалкаштиришади 
ва 
синоним 
тариқасида 
фойдаланишади. Биз бу атамани анча аниқроқ қўллашга ҳаракат қиламиз. 
“Маршрутлаштириш” деб биз дейтаграмма жўнатувчидан қабул қилиб 
олувчга ўтадиган бутун йўлни аниқлашнинг глобал (бутун тармоқни қамраб 
олувчи) жараёнини айтамиз. “Маълумотларни силжитиш” деб эса аниқ бир 
маршрутизаторнинг дейтаграммани критиш алоқа линияси интерфейсидан 
чиқиш 
линияси 
интерфейсига 
кўчириш 
бўйича 
маҳаллий 
(локал) 
харакатларини айтамиз.