449
Ключевые слова:
креативная деятельность, креативность, информатика,
проблемное обучение, решение проблем.
Замонавий мутахассисга қўйиладиган талаблар кенг бўлиб, улар орасида
олий таълим муассасалари битирувчилари
турли адабий манбалардан
билимларни
мустақил
равишда
олиши,
олинган
маълумотларни
тизимлаштириши ва маълум молиявий ҳолатни баҳолаш учун қобилият ва
кўникмаларга эга бўлиши керак. Ушбу кўникманинг шаклланиши бутун ўқиш
даврида талабаларнинг маъруза, амалий, семинар машғулотларида қатнашиши,
назорат топшириқлари ва тестларни бажариши, битирув ишлари ва битирув
малакавий ишларининг бажарилиши орқали рўй беради. Шу билан бирга,
талабаларнинг мустақил иши бутун ўқув жараёни давомида ҳал қилувчи роль
ўйнайди ва бундай мустақил иш шакллари турлича.
Юқорида айтилганларнинг барчасини муваффақиятли амалга ошириш
мумкин, агар муаммоли ўқитиш технологияси ўқитиш усуллари арсеналига
киритилса. Ўқув муаммоларини ҳал қилиш учун талабаларнинг мустақил
изланиш фаолияти ўқитувчи раҳбарлигида
ташкил этилиб, унда талабаларда
янги билим, кўникма ва малакалар ривожланади, қобилиятлар, билим фаоллиги,
қизиқувчанлик илмий, ижодий фикрлаш ва бошқа муҳим фазилатлар
шаклланади. Ўқитишга бундай технологияни жорий этишнинг таъсири талабага
таклиф қилинган муаммоли топшириқ унинг интеллектуал қобилиятига мос
келганда, талабаларнинг ушбу вазиятдан чиқиб кетиш, юзага келган қарама -
қаршиликларни бартараф этиш истагини уйғотиш учунгина муҳим.
Муаммоли вазифалар ўқув вазифалари,
саволлар, амалий топшириқлар,
кейслар ва бошқалар бўлиши мумкин. Шубҳасиз, муаммоли вазифа фақат
муайян шароитларда муаммоли вазиятни келтириб чиқариши мумкин. Умуман
олганда, муаммоли ўқитиш технологияси талабаларнинг муаммога дуч
келишлари ва улар ўқитувчининг бевосита иштирокида ёки уни ҳал қилиш
йўллари ва воситаларини мустақил равишда ўрганишдан иборат, яъни улар
фараз қиладилар, унинг ҳақиқатлигини текшириш йўлларини муҳокама
450
қиладилар, баҳслашадилар, экспериментлар ўтказадилар, кузатадилар, таҳлил
қиладилар, натижаларини баҳолайдилар, асослайдилар ва исботлайдилар.
Маълумки, талабаларнинг когнитив мустақиллиги даражасига кўра,
муаммоли ўқитиш 3 та асосий шаклда амалга оширилади: муаммони баён қилиш,
қисман излаш фаолияти ва мустақил тадқиқот фаолияти. Талабаларнинг энг
кичик когнитив мустақиллиги муаммоли баён қилиш билан амалга оширилади,
янги материални тақдим қилиш ўқитувчи томонидан амалга оширилади.
Муаммони қўйгандан сўнг, ўқитувчи уни ҳал қилиш йўлини очиб беради,
талабаларга илмий фикрлаш йўналишини намойиш этади, уларни ҳақиқатга
бўлган фикрнинг диалектик ҳаракатига эргаштиришга мажбур қилади,
илмий
изланишларнинг қатнашчиси сифатида кўради. Қисман изланиш фаолияти
шароитида иш, асосан, ўқитувчи томонидан талабаларни ўз-ўзини англашга
ундовчи, алоҳида муайян муаммоларга жавобни фаол излайдиган махсус
саволлар ёрдамида олиб борилади. Муаммоли таълим технологияси бошқа
технологиялар сингари ижобий ва салбий томонларга эга.
Биринчидан, муаммони ўрганиш технологиясининг афзалликларига
эътибор қаратамиз. Ушбу технология нафақат талабалар томонидан зарур билим,
кўникма ва малакалар тизимини эгаллашга, балки ақлий
ривожланишининг
юқори даражасига эришишга, ўз ижодий фаолияти орқали мустақил равишда
билим олиш қобилиятини шакллантиришга ёрдам қилади. Тарбиявий ишларга
қизиқишни ривожлантиради, доимий ўрганиш натижаларини беради. Ушбу
ўқитиш услубининг камчиликлари, режалаштирилган натижаларга эришишга
кўп вақт сарфлаш, талабаларнинг билим фаоллиги паст назорат қилиниши.
Амалиётда амалга оширишда дастлабки вазифа, яъни ушбу технологияни
ўқув жараёнида қўллашда, талаба фикрини
муаммоли вазиятни тушунишга
имкон берадиган шароит яратиш. Бунда талабанинг кўриб чиқилаётган муаммо
моҳиятини тушунишга тайёрлигини таъминлаш учун, уни тўғри ва мустақил
фикр юритишга йўналтириш, зарур ўқув ва илмий адабиётларни ўрганишга
қандай ўргатиш кераклиги масаласига катта аҳамият берилиши керак. Шунинг
учун ўқитувчи талабаларни турли хил маълумот оқимига йўналтириши, керакли
451
маълумот манбаларини тез ва ҳар томонлама топиши, биринчи навбатда,
талабаларга нима ва қаерга қараш кераклигини тушунтириш жуда муҳим.
Таъкидлаш жоизки, мавзуни ўрганишнинг тўлиқлиги манбаларни тўғри
танлашга, талабанинг ўқитиш сифати ва муаммоли вазифаларни ҳал қилишга
тайёрлигига боғлиқ. Бундан ташқари, талаба иштирок этадиган мустақил излаш
жараёни ҳам муҳим маълумотларни олишга ёрдам беради. Шундай қилиб,
ўқитувчининг тавсиясига биноан кутубхона картатекаси ёки каталогида керакли
бўлимни қидираётган талаба асарларнинг номларини ўқиши орқали
ўрганилаётган муаммонинг тузилиши ҳақида умумий тасаввурга эга бўлиши
мумкин. Талаба беихтиёр турли хил нашр ва нашр турлари, мавзудаги энг муҳим
мавзулар билан танишади, мавзуга оид энг муҳим саволлар,
терминологияни
ўзлаштирган ҳолда, энг кўп учрайдиган муаллифларни эслаб қолади, манбалар
сони бўйича, мавзу бўйича унинг ривожланиши ёки ривожланиш даражасини
баҳолай олади. Шу билан бирга, танланган муаммоли мавзуларда
ишлатиладиган адабиётлар жуда хилма-хил бўлиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: 
