1-mavzu: Maxsus ta’limning hozirgi zamon tizimi Reja

Nutq nuqsonlari 
Nutq nuqsoni logopediya fanida muayyan tilning meyorlaridan chetga 
chiqishi deb ta‘riflanadi. Nutq nuqsonlari quyidagicha xarakterlanadi:
1. Nutq nuqsoni о‗z-о‗zidan barham topmaydi, balki vaqt о‗tgan sari yanada 
mustahkamlanib boradi.
2. Nutq nuqsoni gapiruvchining yoshiga mos kelmaydi
3. Nutq nuqsonlari bо‗lgan kishilar logopedik yordamga muxtoj bо‗ladi.
4. Og‗ir nutq nuqsoni kishining nafaqat nutqiga, balki umumiy rivojlanishiga 
ham salbiy ta‘sir kо‗rsatadi. 

---

Alohida yordamga muhtoj anomal bolalar toifalari- Bolaning xoh ona 
qornida, xoh tugilganidan keyin rivojlanib borishi uchun zarur bо‗lgan ma‘lum 
shartsharoitlarning buzilishi turli xil anomaliyalarga, ya‘ni jismoniy yoki psixik 
nuqsonlar, kamchiliklarga olib kelishi mumkin. 
Inklyuziv ta‘lim ijtimoiy adabtatsiya, reablitatsiya ishlari- Inklyuziv ta‘lim bu 
maxsus yordamga muhtoj bolalar va yoshlar uchun individuallashgan va sharoitga 
qarab о‗zgaruvchan, g‗amxо‗rlik bilan yondasha oladigan ta‘lim tizimidir. Ushbu 
ishlar oddiy, sog‗lom bolalar о‗quv muassasalarida amalga oshiriladi. Inklyuziv 
jalb etish (vklyucheniye) degan ma‘noni anglatadi, ya‘ni jismoniy yoki Psixik 
rivojlanishida nuqsoni bor bolalarni sog‗lom tengdoshlari bilan о‗zaro bog‗lanib, 
birgaliqda ta‘lim olishidir. 
Rivojlangan mamlakatlarda "Maxsus ta‘lim zaruriyati" nomli xujjatga 
javoban SVR —Reabilitatsiya tashkiloti tashkil etildi. Tashkilot nogironlar 
jamiyati, nogironlar oilalari, Sog‗liqni saqlash vazirligi, Ijtimoiy ta‘minot vazirligi 
hamda kasaba uyushmalarining vakillarini о‗z ichiga qamrab olgan. Uning asosiy 
maqsadi — jismoniy yoki psixik rivojlanishida nuqsoni bо‗lgan bolalarni 
himoyalash, 
huquqlarini 
tiklash, 
vakolat 
berish, 
ta‘limtarbiya tizimini 
shakllantirish, jamiyat va rahbariyat diqqatini bu narsaga jalb etishdir. 
Shaxs, ta‘lim xizmatlarining ishlab chiqaruvchisi sifatida bilim va tajribani 
magistrga tushuntirishda, moddiy ishlab chiqarish muxiti sharoitida, shuningdek, 
fan, madaniyat va xizmatlar kursatish soxalarida xam faol ishtirok etadi. Shu 
sababli, ta‘limning belgilangan vazifalaridan biri magistrlarni yukori saviyada 
о‗qitishni ta‘minlash va malakali kadrlarni zamonaviy ta‘lim dasturlari asosida 
о‗qitishdan iborat. Ta‘lim muassasasi usib kelayotgan shaxsni о‗qitish jarayonida 
ularga bulajak mutaxassisliklari bо‗yicha ta‘lim olish sharoitlarini yaratadi. 
Magistrlarning pedagogik va psixologik bilimga bulgan extiyojlari va 
kobiliyatlarini shakllantirish xamda rivojlantirishning bosh maksadga yunaltirilgan 
bulishi professor о‗qituvchi faoliyatining ma‘suliyatini oshiradi. Oliy ta‘lim 
muassasasi о‗qituvchisining malakasi maxsus va pedagogik fanlarni urganish 
natijasida vujudga keladigan ikki kirraga ega bulishi lozim va doimo: ―Nima uchun 
о‗qitish kerak?‖, ―Kdnday о‗qitish kerak?‖ degan savollarga javob izlashi, topishi, 
shuningdek, ta‘lim-tarbiya xususiyatlari e‘tiborga olingan maxsus bilimlarga 
asoslangan bulishi lozim. 
Oliy ta‘lim muassasalarida, defektologiya, logopedagogi mutaxassisligi 
bо‗yicha ta‘lim olayotgan magistrlarga muljallangan zamonaviy pedagogik 
texnologiyalar asosida tashkil etiladigan interfaol darslarni utishda ijodiy 
foydalanish mumkin bulgan takdimot materiallari keltirilgan 
Pedagog - olimlarning pedagogik tajribasi davomida oliy pedagogik ta‘lim 
tizimida: 
Nega о‗qitamiz? 
Nimani о‗qitamiz? 
Kanday о‗qitamiz? savollariga javob izlash bilan bir qatorda, kanday qilib 
samarali va natijali о‗qitish mumkin? - degan savoliga xam javob kidirdilar. 
Bu esa, professor о‗qituvchilarni о‗quv jarayonini texnologiyalashtirishga, 
ya‘ni о‗qitishni ishlab chiqarishga oid anik kafolatlangan natija beradigan 

---

texnologik jarayonga aylantirishga urinib kuriit mumkin, degan fikrga olib keldi. 
Bunday fikrning tugilishi pedagogika fanida yangi pedagogik texnologiyalar 
yunalishshini yuzaga keltirdi. 
Xozirgi davrda oliy pedagogik ta‘lim muassasalarining о‗quv- tarbiyaviy 
jarayonida yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanishga aloxida e‘tibor 
berilayotganining asosiy sababi kuyidagilardir: 
Birinchidan, yangi pedagogik texnologiyalarda shaxsni rivojlantiruvchi 
ta‘limni amalga oshirish va bulajak pedagog mutaxassislarni tayyorlash 
imkoniyatining kengligida. Shuning uchun xam ―Ta‘lim tо‗g‗risida‖gi Qonun va 
―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖da oliy pedagogik ta‘limni takomillashtirish 
masalasiga aloxida e‘tibor karatilgan. 
Ikkinchidan, yangi pedagogik texnologiyalar oliy pedagogik ta‘limdagi 
о‗quv-tarbiya jarayoniga tizimli yondashuvni chukur joriy etish imkoniyatini 
beradi. 
Uchinchidan, yangi pedagogik texnologiya professor о‗qituvchilarni ta‘lim-
tarbiya jarayonining maksadlaridan boshlab, tashxis tizimini tuzittt va bu jarayon 
kechishini nazorat qilishgacha bulgan texnologik zanjirni oldindan loyixalashtirib 
olishga undaydi. 
Turtinchidan, yangi pedagogik texnologiya zamonaviy ta‘lim vositalari va 
axborot usullarini о‗quv jarayonida kullashga asoslanganligi 
sababli, ulardan samarali foydalanish ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ 
talablarini amalga oshirishni ta‘minlaydi. 
О‗quv-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning о‗quv jarayoniga 
keng joriy etilishi о‗qituvchining bu jarayonda asosiy tashkilotchi yoki maslaxatchi 
sifatida faoliyat yuritishini talab kiladi. Bu esa magistrdan о‗quv materiallarini 
uzlashtirishda kuprok mustaqil fikrlashni, ijodiy yondashuvni va irodaviy sifatlarni 
talab etadi. 
Maxsus maktab va maxsus maktabgacha ta‘lim muassasalarida 
tarbiyalanuvchi har bir bolani zamon talabi asosida har tomonlama shakllangan 
shaxs bо‗lib, jamiyat ishlarida faol qatnashishida nutqning tо‗g‗ri rivojlanishi juda 
katta ahamiyatga ega. 
Hozirgi davrda ta‘lim sohasida eng muhim vazifalar eskirgan tamoyillar va bir 
qolipdagi о‗qitish metodlaridan voz kechib, zamon talablariga javob beradigan yangi 
yо‗nalishlarni izlashni taqozo etmoqda. 
О‗qitishning eng samarali yо‗li - mashg‗ulotlarda о‗quvchilarning haqiqatni 
bilishga, fikrlashga, erkin muloqotga, hamkorlikka intilishidir. Darslarda bu ruh 
bо‗lmasa, bunday mashg‗ulotlar jonsiz, zerikarli va samarasiz bо‗ladi. 
Zamonaviy ta‘limni tashkil etishga qо‗yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha 
ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa 
vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni о‗quvchilarga yetkazib berish, ularda ma‘lum 
faoliyat yuzasidan kо‗nikma va malakalarni hosil qilish, ular tomonidan egallangan 
bilim, kо‗nikma hamda malakalar darajasini baholash о‗qituvchidan yuksak pedagogik 
mahorat hamda ta‘lim jarayoniga nisbatan texnologik yondashuvni talab etadi. 

---

Ta‘lim jarayonida о‗qituvchi о‗quvchi shaxsiga mos metodlarni qо‗llay olmasa, 
о‗quvchi shaxsini о‗zgartirish uchun sharoit yaratilmasa, uning tarbiyasida chekinish yuz 
beradi