B. T. Toshmuhamedov

22-rasm. 
K inovar va kvars kristallari d o lo m it-g illi to g ‘ jinslarida
(X itoy).
Siderit 
— F e C 0 3. G rekcha sid ero s-tem ir (tem ir shpati) 
demakdir. Singoniyasi trigonal. Kristallari ko‘pincha rom boedr 
shaklga ega, uning yonlari egilgan, b a ’zan tangachasim on yuza 
hosil qiladi, dolom it kabi egarsimon egilgan. Agregatlari ko‘proq 
kristallangan, donador, yashirin kristallangan yoki radial shu’la 
kabi tuzilgan sharsimon konkretsiyalar (sferosiderit, oolit va boshqa 
shakllar) ham uchraydi. Rangi singan joylarida sarg‘ish oq, 
kulrangroq, b a’zan q o 'n g ‘irroq tusda. Shisha kabi yaltiraydi. 
Ulanishi m ukam m al. M o‘rt. Qattiqligi 3,6-4, solishtirma og‘irligi 
3,9 g /sm 3.
Siderit gidroterm al, uncha yuqori b o ‘lmagan haroratida hosil 
b o ia d i, shuningdek, dengiz havzalarida yoki q o 'ltiq la rid a , 
cho‘kindi konlarida uchraydi. Siderit tem ir m a’danidir. M a’danlar 
eritilmasdan aw al qizdiriladi.
M alaxit 
— C u2[ C 0 3] [OH] yoki C u 0 3 C u [0 H ]2. Singoniyasi 
monoklin, kristallari prizma shaklida bo ‘lib, kam uchraydi. Odatda 
ayrim tolalari radial shu’la kabi tuzilgan oqiq shakddagi massalar 
holida uchraydi. Yirik buyraksimonlari uchun konsentrik-zona 
tuzilishi juda xarakterlidir. Tuproqsim on xillari ham uchraydi.
Rangi yashil, shishadek yaltiraydi. C hizig'i yashil. Qattikligi
83

---

3,5—4,0, solishtirma og‘irligi 3,9-4 g /sm 3. M o‘rt. Ulanishi mu­
kammal.
Malaxit faqat missulfid konlarining oksidlanish zonasida paydo 
boladi.
Malaxitning katta massalar holida topiladigan oqiq xillari har xil 
bezaklar tayyorlashda qo‘llaniladi va ulardan hashamdor buyumlar 
—vazalar, qutichalar, stollar va boshqalar ishlanadi. Sankt- 
Peterburgdagi Ermitaj muzeyida alohida malaxit zali bor. Malaxitning 
mayda kukunlari bo ‘yoq tayyorlash uchun ishlatiladi. Xol-xol 
tuproqsimon holda topiladigan xillari misning boshqa oksidlangan 
m a’danlari bilan bir qatorda mis m a’dani bo‘lib xizmat qiladi.