B. T. Toshmuhamedov

M a r k a z it .
Xalkopirit — SiFeS2 (mis kolchedani). Singoniyasi tetragonal. 
Kristallari juda kam. Odatda yaxlit massalar, xol-xol donalar ko‘- 
rinishida uchraydi. Rangi jez-sariq, chizig'ining rangi och-yashil, 
qora. Qattiqligi 3,5-4,0, solishtirma og‘irligi 4,1-4,3 g/sm 3. Mag­
ma va gidrotermal tom ir jinslarda pirit, sfalsrit, galenit va kvars 
bilan birga uchraydi.
Xalkopirit misning eng m uhim minerallaridir. Uning tabiiy 
konlari 0 ‘zbekistonda, Uralda, Qozog‘istondadir.
Oksidlar va gidroksidlar. 
Oksidlarga anionlari — kisloroddan 
tuzilgan m inerallar kiradi. G idroksidlarda esa anion o ‘rnini 
gidroksid (ON) gruppa egallaydi. Gidroksidlar, odatda oksidlar 
suv bilan o ‘zaro reaksiyaga kirishi natijasida hosil bo‘ladi. Ularning 
qattiqligi juda oz, ammo ular Yer qobig‘ining tuzilishida muhim 
o ‘rin tutadi.
76

---

Kvars 
— SiO r Eng ko‘p uchraydigan mineral b o ‘lib, u Yer 
qobig‘i massasining deyarli 12 % ini tashkil etadi.
Kristallari odatda cho'ziq prizma shaklida boMadi. Singoniyasi 
geksagonaldir. Agregatlari donador zichlangan vajuft kristallardan 
iborat, ba’zan ayrim kristallari juda katta bo‘lib o ‘sadi.
19-rasm. 
Kvars.
Kvarsning yashirin kristallari turi 
xalsedon 
ko‘pincha p o ‘st, 
buyraksimon oqiq yoki sferolit, ko‘proq 
kremen 
deb ataladigan 
konkretsiyalar tarzida uchraydi. Xalsedon agregatlarini turli 
rangdagi yo‘l-y o ‘l konsentrik-zonal turini 
agat 
deb yuritiladi. 
Bunday tuzilish turli rangli xalsedon, b a’zan kvarsdan iborat 
qatlam larning navbatm a-navbat joylanishidan vujudga keladi. 
Kvarsning rangi xilma-xildir. Uning navlari ham ko‘p. M asalan: 
ravshan kristalli tiniq kvarsni 
to g ‘ billuri, 
binafshasini tog‘ xrustali