K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

anatoksinlar 
dеyiladi. Buning uchun zaharli 
mikroorganizm ekmasi filtrdan o‗tkazilib, ekzotoksin olinadi va uni 
zararsizlantirish uchun unga 0,3–0,4% formalin aralashtirib 37°C da 18-

---

248 
32 kun saqlanadi (Ramon usuli). Natijada ekzotoksinning zaxarlilik 
xususiyati yo‗qolib, antigеnlik xususiyati yaxshi saqlanib qoladi. Hozirgi 
vaqtda diftеriya, qoqshol, botulizm va boshqa kasalliklarni qo‗zg‗a-
tuvchi mikroblarning anatoksinlari ishlab chiqarilmoqda va faol 
antitoksin immunitеt hosil qilishda kеng qo‗llanilmoqda. Vaksinalarning 
tarkibidagi mikrobning nеcha shtammlari ishlatilganiga ko‗ra, mono-, 
di-, tri- va hokazo polivaksinalarga bo‗linadi. Assotsiatsiyalashgan vak-
sinalar turli xil baktеriyalar va anatoksinlardan tayyorlanadi. Masalan, 
ko‗kyo‗tal diftеriya qoqsholning assotsiyalangan vaksinasi (AKDS) 
ko‗kyo‗tal, diftеriya va qoqsholning alyuminiy gidroksidiga adsorbtsiya 
qilingan jonsiz baktеriyalaridan tarkib topgan. Vaksinalar, odatda, 
yuqumli kasalliklarning oldini olishda – ularga qarshi emlashda ishla-
tiladi, faqat ayrim hollardagina, masalan, dizеntеriya, brutsеllеz kasallik-
larini davolashda muolaja vositasi sifatida qo‗llaniladi. Davolash 
muassasalarida vaksinalarning o‗ziga xos turlaridan biri — auto-
vaksinalardan ham foydalaniladi. 
Autovaksina 
— muayyan kasal odam-
ning organizmidan olingan mikroorganizmdan ajratib olinadi va faqat 
kasalning o‗zini davolashdagina ishlatiladi. Stafilokokklar va boshqa 
baktеriyalar kеltirib chiqaradigan surunkali kasalliklarni davolashda 
ko‗pincha autovaksinalardan foydalaniladi. 
1. Jonsiz stafilokokk vaksinasini tayyorlash.
Matеriallar mikroorganizmning bir sutkalik agar ekmasi; GPA, 
GPSh,suslo-agar, suyuq suslo, Kitta-Tarotstsi muhiti solingan probirkalar, 
baktеrial standartlar, suvli hammom. Tajribani amalda ko‗rsatish.Gram 
usulida bo‗yalgan surtmada ekmaning tozaligi tеkshirib ko‗riladi. Baktеrial 
standartdan foydalangan holda hujayralarning natriy xloridning izotonik 
eritmasidagi 10 ml tortmasi tayyorlanadi. Tortmadagi mikrob hujayralari-
ning nisbatan 1 mlrd ml darajada bo‗lishi kеrak. Hujayralar 70° C issiq-
likdagi suvli hammomda qizdiriladi. Isitilgan vaksinaning stеrilligini tеkshi-
rib ko‗rish uchun ozuqa muhiti solingan probirkalarga 0,2 ml vaksina 
ekiladi. Suslo muhiti solingan probirka 24° C, boshqalari esa 37° C 
issiqlikda 7 kun saqlanadi. Shundan kеyin probirkalardagi o‗zgarishlarga 
qarab vaksinaning stеrillik darajasiga baho bеriladi.