100
Otilgan gilzaning ham umumiy shakli bosh qismi va asoslarini
tuzilishi, o‘lchovi (diametri va uzunligi) bosh qismining ichki o‘lchovi,
og‘irligi, markirovka belgilari va boshqalarni
kuzatish bilan qanday
turdagi quroldan otilganligi haqida fikr yuritiladi shubhalangan qurolni
izlashda qidirish doirasini ancha qisqartiradi, engillashtiradi.
Silliq stvolli qurollarga mo‘ljallangan sochma o‘qning ayrim
donalari (drob, kartech) topilgan taqdirda, ularning zavodda yoki qo‘lda
ishlanganligi, qanday usulda tayyorlanganligi shakllari, og‘irligi,
kimyoviy tarkibini spektografik xususiyatlarini aniqlanadi. Bu masala
tekshirilayotgan sochma o‘qning guruh mansubligini aniqlash bilan
birga xar xil joylarda topilgan bir necha o‘q donalarining bir manbaga
tegishli ekanligini ham aniqlash mumkin bo‘ladi. Ov miltiqlariga
mo‘ljallangan patronlarning
qoplamasini tekshirib, patronning kalibri,
qanday materialdan ishlanganligi, ishlanish uslubi va boshqalari
aniqlanadi. Qoplamalar uy sharoitida qo‘lda yasalganda uning
materialiga (qog‘oz, karton, jun, namat) kabi o‘xshash materiallar va
ularning bo‘laklari bir xil joylarda topilgan taqdirda trasologik tekshiruv
ham o‘tkazilishi mumkin.
Otilgan o‘q va gilzalar asosida otish qurolini identifikatsiyalash
Qurollarni identifikatsiya qilishning ilmiy asoslari qurolning iz
hosil
qiladigan qismlari, otilgan o‘q va gilzalarning iz aks ettiradigan
ustki tuzilishlari individuallik xususiyatiga ega ekanligidadir.
Individual tashqi tuzilish xususiyati stvolning ichki tuzilishidagi
chuqurcha oraliqlariga ham xos bo‘lib, o‘q stvoldan chiqish jarayonida
siqilib, sirg‘alib ana shu individual tashqi tuzilish (mikrorelf)ni o‘zida
aks ettiradi. Patronning gilza qismida esa uni otishga hozirlash paytida,
so‘ngra bevosita otish chog‘ida turli izlar aks etadi. Ularning umumiy
o‘lchovi, shakli birinchi navbatda qurolning qaysi guruhga mansubligini
aniqlashga yordam beradi. Umumiy belgilari bilan bir qatorda
mikrorelfni ifoda etuvchi xususiy belgilar yig‘indisi esa identifikatsiya
o‘tkazishga asos bo‘ladi. Otilgan o‘q va gilzalar asosida o‘tkaziladigan
tadqiqot hodisa joyida topilgan o‘q
va gilzalarni umumiy belgi-
xususiyatlarini o‘rganishdan boshlanadi. So‘ngra ulardagi izlarni
qurolning muayyan qismi bilan solishtiriladi. Ko‘p hollarda solishtirib
tekshirish uchun shubhalangan quroldan eksperimental otish yo‘li bilan
namuna o‘q va gilza olinadi. SHundan so‘ng ulardagi izlar - alomatlar
o‘zaro solishtirib tekshiriladi. Eksperimental o‘q otishni maxsus
101
tayyorlangan paxtada, suv va boshqa sun’iy to‘siqlarda amalga
oshiriladi. Bunda o‘qning tezlik harakati to‘siqda
susayadi va hosil
bo‘ladigan izlar o‘zgarmaydi.
Qurollarni tadqiq qilishda va solishtirib tekshirishda bir necha
uslublar qo‘llaniladi. Bu ish eng qulay va ko‘proq ishlatiladigan uslubiy
solishtirib tekshirishga moslangan mikroskop yordamida amalga
oshiriladi. Kuzatish va tekshirish jarayonida tekshirilayotgan ob’ektlarni
turli belgilarini uzunlik, kenglik va boshqa holatlarini imkonini beradi.
SHu bilan birga ob’ektlarning ayrim holatlarini fotosuratga olish bilan
bir yo‘la kimyoviy tarkibini spektografik tahlil qilish mumkin. Otish
qurollarining ayrim qismlarini,
patronning gilza, o‘q, sochma o‘q
donalari, porox va boshqa ob’ektlarning spektografik tahlili hodisa
joyida topilgan qismlar bilan shubhalanilgan o‘xshash modda va
ashyolarni
guruh
va
turdosh
mansubligini
aniqlashda
keng
qo‘llaniladigan uslubdir.
Sochma o‘qlarning ayrim qismlari hodisa joyida yoki boshqa
joylarda topilganda ularni yasalishi, materiali, saqlanish sharoitlari,
alomatlari kabi belgilari yig‘indisi asosida
ikki har xil joyda topilgan
sochma o‘q donalarining manbai bitta ekanligi aniqlanadi. Bu
dentifikatsiya o‘tkazishning boshlang‘ich bosqichi bo‘lib, guruh
mansubligi va aynanlik haqidagi xulosaga zamin tayyorlaydi. Ballistika
ekspertizasiga yuboriladigan qurol, topilgan joyida ko‘zdan kechiriladi,
uning umumiy holati bayonnomada qayd etiladi, qurolni holati
o‘zgarmay maxsus rasmiylashtirish qoidalariga rioya qilgan holda
amalga oshiriladi.
Qurol zaryadlangan, jangovor holatga keltirilgan
bo‘lsa, undagi patron chiqarib olinadi, magazinda nechta patron borligi
qayd etiladi. Qurolning umumiy ko‘rinishi, turi, unda izlar, moddalar
mavjudligi va boshqa ko‘rinarli alomatlari bayonnomada batafsil qayd
etiladi.
Qurolni otishga yaroqli-yaroqsiz ekanligini tekshirish uchun uni
qismlarga ajratib ko‘zdan kechirish qat’iyan man etiladi,
chunki
ekspertiza tekshiruviga ahamiyatli bo‘lgan izlarni yaroqsiz qilib qo‘yish
xavfi bo‘ladi.
Ekspertiza o‘tkazish uchun ahamiyatli bo‘lgan turli to‘siqlardagi
o‘q otishdan hosil bo‘lgan (o‘zgarish, jarohatlar) izlarni ko‘zdan
kechirishda shu sohadagi mutaxassisni taklif etish va ishni uning
ishtirokida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Otish natijasida
patrondan ajralib chiqqan o‘q, quyma yoki sochma donalari, chala
kuygan turli qismlari ekspertizaga alohida-alohida taxlab yuboriladi.
