|
NAZORAT SAVOLLARI:
1. Binolarni yoritishda energiya tejamlash nima?
2. Yoritish yuklamasini boshqarish qanday usul bilan amalga
oshiriladi?
3. Binolarni yoritishning lokal tizimlari.
4. Yoritishning markazlashgan boshqarish tizimlari.
5. Galogen yoritgichlarni o‘matish usuli haqida gapirib bering.
6. Elektr ro ‘zg‘or asboblar va ulardan samarali foydalanish.
7. R o ‘z g ‘orda elektr energiyani iqtisod qilishning qanday
choralari bor?
169
11-BOB. JAM OAT VA SANOAT IM O R A TLAR I VA
IN SH O O T L A R ID A ENERG IYA TEJA M K O R LIG I
11.1. Imorat va inshootlarda issiqlik yo‘qotishlar
Chet davlatlar bilan solishtirganda, bizning m am lakatim iz
im orat va inshootlarida nisbatan yuqori energiya iste’m olining
sababi shundan iboratki, barcha mavjud imoratlar qurilish vaqtida
mavjud bo‘lgan qurilish normalari va standartlarga muvofiq qurilgan
b o ‘lib, ular 1964-yilgacha harorat qarshiligi 0.75 m 2 K/Vt deb
ko‘zda tutilgan. Bu ko‘rsatkichning haqiqiy qiymati 1962-yilgacha
ancha kam bo‘lgan, 1965-1993 yillarda esa 1.25 m2 K/Vt gayetgan.
1994-yilda devorlarning harorat qarshiligi b o ‘yicha yangi
norm alar (hozirda ular 2.25 m2 K/Vt ni tashkil etadi) kiritilishi
bilan, barcha oldingi qurilgan imoratlar zamonaviy texnik talablarga
javob bermaydigan toifaga tushib qoldi. Shuni ta’kidlash kerakki,
devorlarning qarshiligi b o ‘yicha bu past norm alarning ishlash
vaqtida, om m aviy seriyadagi panelli binolar qurilishi am alga
oshirildi, ulardan k o ‘plari qurilish norm alarini chetlagan holda
qurildi. Qurilish montaj ishlarining past sifati shunga olib keldiki,
uy-joy - foydalanish xizmatlari yildan yilga ta ’mirlash - qurilish
ishlariga katta mablag' sarf etib kelmoqdalar. Bu panellar tutashgan
joylari va derazalarni devorlar bilan tutashgan qismiga tegishli
bo‘lib, aynan shu joylarda issiqlikni k o ‘p y o ‘qotishlari sodir b o ia d i.
Shuning uchun hozirda, qurilish — montaj ishlarining sifatini
issiqlik k o ‘ruvchi (infraqizil suratga olishdan foydalanib) yordamida
nazorat qilish qoilanilm oqdaki, bu issiqlik sizib chiqadigan joylarda
sifatsiz ishlar qilinishining oldini olmoqda.
Ishlab chiqarish imoratlari (sexlar)ning issiqlik ta ’minoti doimo
murakkab masala hisoblanadi, chunki ular odatda katta maydonni
170
egallaydi (bir necha yuzdan minglab kvadrat metrlarni) va balandligi
14-18m gacha bo‘ladi. Ishlab chiqarish imoratlarining ishchi zonalari
ularning hajmidan 20 - 30% ni tashkil qiladi va ular qulay sharoitlami
ushlab turishni talab qiladi. Ishchi zona ustida turgan havoning 70-
80% ni isitish to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri isrofga kiradi. Barchaga m a’lumki,
pastda issiq havoni ushlab turish qiyin va uning harorati poldan
shiftgacha har bir metr balandlik hisobidan 1,5 °C ga ortib boradi.
Bu shuni ko‘rsatadiki, 12 m balandlikka ega bo‘lgan binoning ishchi
zonasidagi o ‘rtacha harorat 15 °C b o ‘lganda, tom ostidagi havo 30
°C gacha qizigan b o ia d i. Binolar ichki havosining bunday o ‘ta isishi
tashqi to ‘siqlar, yuqori yopilmalar, devorlar, fonarlar orqali issiqlik
yo ‘qotishlarining ortib ketishiga olib keladi.
B ularga yana v en tily ato r yo rdam ida havoning anchagina
qism ining harakatiga ketgan katta xarajatlarni q o ‘shish kerak
bo‘ladi, chunki binolarni isitishning asosiy usuli havo orqalidir. Hatto
o ‘rtacha ishlab chiqarish imoratini suv yoki bug1 tizimi yordamida
isitish ancha muammoli masala va k o ‘p hollarda mumkin bo‘lmay
qoladi. Buning uchun o ‘nlab kilom etr quvur o ‘tkazgichlar talab
etiiadi va ular o ‘tish joylarini to ‘sib noqulaylik keltirib chiqaradi.
Tomlardagi tortuv ventilyatorlari yordamida sanoat binolarining
yuqori zonalaridan qizigan havoning chiqarilishi bilan birga, katta
m iqdordagi issiqlik chiqib ketadi. Uni utilizatsiya qilish uchun
issiqlik utilizatorli tom oquv-tortuv qurilmalarini q o ilash maqsadga
muvofiq.
B ularga yana v en tily ato rlar yord am id a k o ‘ndalang havo
m assalariga ketadigan katta energiya sarflarini q o ‘shish o ‘rinli
b o ia d i, chunki ishlab chiqarish binolarini isitishning asosiy usuli
havolidir.
Ishlab chiqarish binolarida va inshootlarida korxonalami qabul
qilingan ish rejim iga bog‘liq holda, kecha-kunduz va oy kunlari
davom ida issiqlik y o ‘qotish sezilarli darajada b o ‘ladi. Odatda,
ularning k o ‘pchiligi ikki sm enada ishlaydi, bu shuni bildiradiki,
171
isitish m avsum idagi ish vaqtining m iqdori 5000 soatga yaqinni
tashkil etadi, bulardagi foydali ish vaqti 2300 soatni yoki kalendar
vaqtining 44% ni tashkil etadi. Qolgan 2700 soatida korxona hech
kim ishlamayotgan binoni isitishga majbur.
Isitish tizimini navbatchi rejimiga o ‘tkazish, haroratni kecha-
kunduzdagi yuqori o ‘zgarishlari sababli tizimni yaxdan eritishning
xavfini hosil qiladigan keskin harorat o ‘zgarishlari tufayli murakkab,
kam samarali va xavflidir.
Katta ishlab chiqarish binolarini isitishga ketadigan issiqlikni
k am ay tirish m uam m osini y ech ish y o ‘llaridan biri, issiq lik
tashuvchilar, suv va bug‘ hisobiga gaz nurli isitish tizimlari (GN1T) va
gazli havo isitgichli, issiqlik ta ’minoti tizimini markazlashtirmaslik
bo‘lishi mumkin. N urli isitish - bu k o ‘proq qizdirilgan yuzadan
issiqlikni kam rog‘iga infraqizil nurlar vositasida uzatishdir. Bu
tizim ning bosh farqli xususiyati binoni infraqizil spektorning
nurli oqimi yordam ida isitishdan iborat. Nurli qizitgichlar bilan
isitilayotgan zona ustida bevosita joylashgan nurli energiya oqimini
yo'naltirib pol yuzasini, xizmat k o ‘rsatilayotgan zonadagio‘matilgan
uskunalami, odamlami isitadi va bunda atrofdagi havo isitilmaydi.
Bu GNI tizimining isitishning radiatsiya tizimidan tubdan farqliligi
bo‘lib, ishchilar uchun to ‘liq qulaylikni ta’minlaydi. Jamoat binolari
devorlari tirqishlari orqali kelib tushayotgan havoni qizitishga
issiqlik sarfini pasaytirish uchun havo - issiqlik pardalari qoilanadi,
bu ko‘p qavatli turar joylariga ham tegishli.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
