Mavzu: Imom al-g’azzoliyning

Kalom 
ilmining paydo 
bo„lishi 
Kalom ilmining paydo bo‗lishi bid‘atchilarning chiqishi bilan 
bog‗liq. Binobarin, arablarning zulmi va ularning yo‗lto‗sarliklari 
paydo bo‗lishi bilan hajga boruvchilar yo‗liga qo‗riqchilar ijaraga 
olina boshladi, agar arablar dushmanchiliklarini tark etsalar, 
qo‗riqchini ijaraga olish shart bo‗lmas edi. Bid‘atchi ham o‗zining 
botil da‘volarini tark qilsa, sahobalar davridagi ilmlar kifoya qilib, 
kalom ilmini o‗rganishga extiyoj tug‗ilmasdi. 
30 
Alloh taologa 
yaqinlik hosil 
qiluvchi 
narsalar uch 
qism: 
 
1. Mujarrad (yolg‗iz) ilm . U mukoshafa ilmi. 
2. Mujarrad (yolg‗iz) amal. Masalan, sultonning adolati va xalqni 
adolat ustida ushlab turishi. 
3. Ilm va amaldan tarkib topgan harakat. U oxirat yo‗li-n-ing ilmidir. 
Uning sohiblari barcha olimlar va amal qiluvchilardir. 

---

66 
Uchinchi bob tahlili 
Omma mahmud hisoblagan, ammo mahmud bo„lmagan ilmlar haqida. 
 
Ushbu bobda ayrim ilmlarning gohida mazmum (qoralangan) bo‘lishi, fiqh, tavhid, tazkir 
va hikmat kabi ilmlar nomlarining o‘zgarishi, shar’iy ilmlarning mahmud va mazmum 
bo‘lgani miqdori bayon etiladi. 
 
№ Tayanch 
tushunchalar 
Kitobda tayanch tushunchalarga berilgan tarif 
1
 
Ilm
 
Narsa qanday bo‗lsa, uni shundayligicha bilmoq, tanimoq ilmdir
 
2 
Mazmum 
bo„lgan ilmni 
yomonlash 
illatining 
bayoni. 
 
Ehtimol sen: «Narsa qanday bo‗lsa, uni shundayligicha bilmoq, 
tanimoq ilmdir. Va u Alloh taoloning sifatlaridan biridir. Endi 
qanday qilib, narsa ilm, shu bilan birga, yana mazmum ham 
bo‗ladi», deyishing mumkin. Bilgilki, aynan ilmning o‗zi 
qoralanmaydi, balki uchta sababning biri tufayli bandalar 
qoralanadi: