O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

1.3.Dori vositalarining organizmda parchalanishi (biotransformatsiyasi, 
metabolizmi) 
Kiritilgan ko‘pchilik Dori vositalari organizmda biotransformatsiyaga uchraydi. 
Faqat ayrim birikmalargina o‘zgarmagan holda chiqarib yuborilishi mumkin. 
Bularga asosan yuqori gidrofil ionizatsiyalangan birikmalar kiradi. Lipofil 
birikmalardan esa faqat ingalyatsion narkoz vositalarigina organizmda kimyoviy 
reaksiyalarga kirishmaganliklari tufayli nafas yo‘llari orqali o‘zgarmagan holda 
chiqarib yuboriladilar. Dori vositalarining parchalanishi katta ko‘pchilik 
holatlarda jigarda uning mikrosomal fermentlari ta’sirida amalga oshiriladi.
Ular organizm uchun yot bo‘lgan lipofil birikmalarni nisbatan gidrofillariga 
aylantirib beradilar. Bundan tashqari gidrofil birikmalarning parchalanishida 
organizmdagi nomikrosomal fermentlar (jigardagi, ichaklar devoridagi, qon 
zardobidagi va b.) hamma ma’lum darajada ahamiyatga ega. Dorilarning 
organizmda parchalanishining ikkita turi mavjud: metabolik transformatsiya; 
kon’yugatsiya. 
Metabolik transformatsiya – bu Dori vositalarining oksidlanish, qaytarilish 
va gidroliz yordamida bir turdan ikkinchi turga aylanishi. Bunda sof kimyoviy 
parchalanish 
reaksiyasi 
yuzaga 
chiqadi. 
Hosil 
bo‘lgan parchalanish 
mahsulotlariga 
metabolitlar 
deyiladi. Ular yoki chiqarib yuboriladi, yoki 
kon’yugatsiya jarayoniga uchrab, qayta parchalanadi va shundan keyingina 
organizmdan chiqarib yuboriladi. Konyugatsiya – bu biosintetik jarayon bo‘lib, 
u Dori vositasiga yoki uning metabolitlariga qator kimyoviy guruhchalarning 
yoki endogen birikmalar molekulalarining birikishi orqali yangi, organizmdan 
chiqarib yuborilishi yengillashgan birikmalarning paydo bo‘lishi bilan kechadi. 
Bunda dori vositalari metillanish, atsetillanish yoki glyukuron kislotasi, 
sulfatlar, 
glutation, 
aminokislotalar 
kabilar 
bilan 
birikishi 
orqali 
biotranformatsiyaga uchraydi.
Hosil bo‘lgan parchalanish mahsulotlariga 
kon’yugatlar 
deyiladi va ular 
boshqa kimyoviy jarayonlarga uchramasdan, organizmdan chiqarib yuboriladi. 

---

145 
Biologik biotransformatsiya jarayoniga uchragan Dori vositalari o‘zlarining 
biologik samaradorligini yo‘qotadilar. 
1.4-Sxema. Dori vositalarining organizmda parchalanish yo‘llari.