O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

temir sulfat, temir laktat, 
ferumlek, ferkoven, koamid 
b)
giperxrom 
anemiyada qo‘llaniladigan:
sianokobalamin, 
foliev 
kislotasi
2.
Eritropoezni susaytiruvchi vositalar: 
fosfor 32 izotopli natriy fosfat 
eritmasi.
II.
Leykopozzga ta’sir etuvchi vositalar: 
1.
leykopoezni kuchaytiruvchi vositalar: 
pentoksil, natriy nukleinat, 
molgramostim, filgrastim 
2.
leykopoezni 
susaytiruvchi 
vositalar: 
novembixin, 
mielosan, 
merkaptopurin, dopan, tiofosfamid. 
Eritropoezga ta’sir etuvchi vositalar
 
Anemiya-patologik holat bo‘lib, eritrotsitlar va gemoglobinni miqdorini 
kamayishi bilan, hamda eritrotsitlarning shakli, kattaligi va yashash muddatini 
o‘zgarishi bilan kechadi. Anemiyalarning turi ko‘p bo‘lib, dori vositalri bilan 
davolashga asosan temir yetishmovchiligi tufayli rivojlanuvchi va xavfli 
anemiya qulayroq. 
Gipoxrom anemiyalarda (rang ko‘rsatkichi 1 dan kam) eritropoezni 
kuchaytirish uchun asosan temir dori vositalari qo‘llaniladi. Inson tanasida 
tahminan 2-5 g temir bor bo‘lib, uning 60% gemoglobin tarkibida, 20%-
mioglobinda va to‘qima fermentlarida (sitoxrom b, c, a
3
, p450, v
5
) qolgan qismi 
zaxirada (jigar, qora taloq, ilik). Temir zaxirasi asosan qondagi gemoglobin va 
fermentlar sintezi uchun ishlatiladi. Ayollar hayz ko‘rganda anchagina temir 
yo‘qotadilar (10-50 mg.bir kunda). Homiladorlikda ham xuddi shunday 
(homilaning gemoglobini va fermentlari uchun)bo‘ladi. Erkaklarning temirga 
bo‘lgan kunlik ehtiyoji 5mg, ayollarnikiga esa 15mg. Kunlik taomda inson 
tahminan eng kamida 20mg temir qabul qiladi. Ya’ni kundalik ehtiyoj ovqat 
bilan butunlay qoplanadi. Lekin surunkali qon yo‘qotish ro‘y berganda (sur. 

---

- 593 -
gemmoragiya) ovqat tarkibidagi temir kamlik qiladi, onalar bolani emizish 
davrida ham, xuddi shunday bo‘ladi (alimentar anemiya) MITdan ionlangan ikki 
valentlik temir yaxshi so‘riladi, ayniqsa 12 barmoqli ichakda (7.1-sxema). 
So‘rilishi asosan aktiv jarayon, lekin diffuziya yo‘li bilan ham bo‘ladi (kamroq). 
Me’da va ichakning shilliq qavatida transport oqsili-apoferritin bo‘ladi. U temir 
bilan bog‘lanib, ferritinga aylanadi. Agar bo‘sh qolgan apoferritin tugasa, 
so‘rilishi to‘xtatiladi. Qonda esa transport oqsili (β-globulin) transfferrin 2-
molekula temir bilan bog‘lanib, ferrotransferritinga aylanadi. Shu holda temir 
zaxira makonlariga etkaziladi. U erda apoferritin bor bo‘lib, temirni o‘ziga oladi 
va ferritinga aylanadi. Temirning so‘rilishi zaxira bo‘shab qolganda tezlashadi. 
Bir kunda eng ko‘pi bilan 50mg temir MITdan so‘rilishi mumkin. Bu miqdorni 
ovqat bilan ta’minlab bo‘lmaydi. Shuning uchun temir unsurlari bo‘lgan dori 
vositalar berishi shart.
Temir sulfat va temir laktat 
- 
Bu dori vositalarni kapsulalarda yoki 
kobig‘li tabletkalar shaklida qabul qilinadi, chunki temir og‘iz bo‘shlig‘idagi 
oltingugurt vodorod bilan (SH) birikib, qora rangli temir sulfidni hosil qiladi. 
Tishlar qorayib qoladi. Temir dori vositalari kabziyatni rivojlantiradi, chunki 
oltingugurt vodorod ichakning harakatga keltiruvchi omildir. Temir dori 
vositaining ichakdan so‘rilishi buzilganda, uni parenteral yo‘l bilan kiritishga 
moslangan dori vositalari qo‘llaniladi. Ferkoven tarkibidagi kobalt eritropoezni 
rag‘batlantiradi. Bu preperat ta’sirida yuzni qizarishi, ko‘krakni qisilishi, bel 
og‘rig‘i bo‘lishi mumkin. Ferumlek tarkibida 3 valentli temirning maltoza bilan 
birikmasi bor.
Tomirga kiritish uchun 5ml (amp) chiqariladi. Ampuladagi suyuqlik 0,9% 
Naclning 10ml eritmasida suyultirib, sekin kiritiladi. Teri ostiga kiritish mumkin 
emas.

---

- 594 -