O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

emodin, xrizofan
kislotasi va antraxinon 
hosilalari hosil bo‘ladi. Ular esa yo‘g‘on ichak introretseptorlarini qo‘zg‘atib, 
yo‘g‘on ichak mushaklarining qisqarishi kuchaytiradilar. Ingichka ichak 
peristaltikasiga ta’sir ko‘rsatmaganliklari uchun ovqat hazm bo‘lish va so‘rilish 
jarayonlarini buzmaydi. Ushbu dori vositalarning ta’siri 8-10 soatdan so‘ng 
boshlanadi. Antraxinon hosilalari peshob, sut va ter orqali ajraladi (kislotali 
muhitda sariq rangga, ishqoriy muhitda qizil rangga bo‘yaydilar). Bu dori 
vositalarni asosan qariyalarda, yo‘g‘on ichak atoniyasi tufayli yuzaga kelgan 
qabziyatlarda qo‘llaniladi. Davomli qo‘llanilganda gipokaliemiya, ichakning 
shilliq, hatto mushak qavatlarini jarohatlanishi, jigar funksiyasi buzilishi 
mumkin.
Fenolftalien
 
– sintetik birikma. Ingichka ichakdan so‘rilib, yo‘g‘on 
ichakda ajraladi va uning shilliq qavatidagi K
+
, Na
+
ATFazalarini bloklaydi. 
Natijada Na
+
va suvning so‘rilishi kamayadi. Najasning hajmi ortadi. Bir 
vaqtning o‘zida yo‘g‘on ichak silliq mushaklarida Sa
++
ionlarining faolligi ortib, 
ichakning qisqarish kuchi ortadi. Dori vositani ovqatdan oldin ichiladi, 
ichakning ishqoriy muxitida eriydi, qonga faqat 15 % gina so‘riladi, ya’ni 
aksariyat ko‘p qismi ichakda qoladi. Ichni surish ta’siri 6-8 soatdan keyin 
boshlanadi tahminan bir kun davom etadi. 

---

- 514 -
Noxush ta’siri: ichak kolikasi, taxikardiya, nafasni buzilishi, allergik 
reaksiyalar, ba’zan kollaps, gipokaliemiya. 3 yoshgacha bo‘lgan bolalarga berish 
mumkin emas.
Izafenin
 
– ta’siri fenolftalienga o‘xshash, lekin ta’siri kuchliroq, kam 
zahar. Ichakda parchalanadi: dioksifenil izatin hosil bo‘ladi, u esa ich surish 
xossasiga ega. Ta’siri kechroq boshlanadi (8-12 soatdan keyin). 
Bisakodil – yo‘g‘on ichakda shilliq ajralishini kuchaytiradi. Natijada najas 
yumshaydi, hajmi ortadi va reflektor peristaltika kuchayadi. Ta’siri 5-6 soatdan 
keyin boshlanadi (shamchalariniki 15 minut-2 soatdan keyin). Homilador va 
emizuvchi ayollarga berish mumkin. 
Noxush ta’siri
:
qorinda ba’zan spastik og‘riq, eshak emi, prostatit 
(shamchalarni ko‘p ishlatsa). Qabziyatni davolashda qo‘llanadigan dori 
vositalarga o’rganib qolish rivojlanishini oldini olish uchun ularni tez-tez 
almashtirib turish kerak.